Konteksty. Polska Sztuka Ludowa

Paula Meehan

2025-09-10T15:33:35+02:00

Paula Meehan to jedna z najważniejszych współczesnych poetek Irlandii. Jej twórczość, zakorzeniona w doświadczeniu społecznym i duchowym, porusza tematy wykluczenia, cierpienia i kobiecego głosu. Wychowana w robotniczej dzielnicy Dublina, łączy realizm z mitologią i symboliką, nadając głos tym, którzy zwykle są niesłyszani. Otrzymała liczne nagrody literackie, a w latach 2013–2016 pełniła prestiżową funkcję irlandzkiej Profesor Poezji (Ireland Professor of Poetry).

Mise Éire: wizje i rewizje patriotycznego mitu w poezji irlandzkiej

2025-09-10T15:33:36+02:00

Celtycki mit bogini uosabiającej irlandzką ziemię przenika irlandzką literaturę od najdawniejszych podań do XX wieku. Analizowane tu wiersze z lat 70. i 80. XX wieku uwidaczniają jednak bunt wobec mitu i projektowanych przezeń społecznych i politycznych postaw, defamiliaryzując narodową narrację poprzez strategie demitologizacji, groteskę i szyderstwo. Wiersz Bog Queen Seamusa Heaneya zamienia boginię w przerażające zombie patronujące rytualnej przemocy, zaś Aisling Paula Muldoona w anorektyczną wizję prowadzącą młodych mężczyzn na męczeńską śmierć. Eavan Boland demitologizuje postać Matki Irlandii, ukazując w jej miejsce historyczne losy Irlandek: prostytutki i matki-emigrantki. W prześmiewczym ujęciu Nuali Ní Dhomhnaill, Irlandia to Stara Bezzębna Babcia, ślepa i głucha na współczesną rzeczywistość. Poetyckie rewizje mitu diagnozują wyczerpanie narodowej ideologii, wskazując na ludzki koszt sakralizowanej przemocy oraz na anachronizm wezwania do krwawej ofiary we współczesnym świecie.

Sztuka współczesna w dialogu z poezją Seamusa Heaneya: T.P. Flanagan i Arno Kramer

2025-09-10T15:33:43+02:00

W tekście omówiono wybrane dzieła sztuki współczesnej inspirowane poezją Seamusa Heaneya, z wykorzystaniem triady pojęciowej „energia, balans, wybuch”, zaczerpniętej z wiersza In Time, a także szeregu koncepcji z dziedziny myśli o sztuce (m.in. R. Arnheim, W. Strzemiński). Obraz Boglands (for Seamus Heaney) irlandzkiego pejzażysty T.P. Flanagana usytuowano w kontekście wiersza Bogland, skupiając się na dynamice procesu obopólnej inspiracji skutkującego powstaniem pejzażu o kaligraficznym charakterze oraz malarskiego w wyrazie tekstu. Rozważono analogie w zakresie wpływu obu dzieł na odbiorcę, doszukując się w relacji między nimi podobieństw do Heaneyowskiej amorficznej wizji historii. Zespół jak dotąd nieopracowanych naukowo dzieł zafascynowanego twórczością poety holenderskiego rysownika Arno Kramera, poświęconych głównie tematyce animalistycznej, pozwolił z kolei wykazać istnienie zbieżności między rysunkiem a pismem, sztuką a poezją, przy równoczesnym wydobyciu wspólnego dziełu poety oraz rysownika rysu ambiwalencji. Procesualne prace Kramera, łączące abstrakcję z figuracją, tworzą większą, nieustannie zmieniającą się strukturę, która budzi skojarzenia ze stosowaną przez poetę metaforą pola jako archiwum.

Poetyka romantyczna „Melodii irlandzkich” Thomasa Moore’a

2025-09-10T15:33:29+02:00

Kompozytor i poeta Thomas Moore wydał swoje Melodie irlandzkie (Irish Melodies) w kolejnych dziesięciu tomach jako wiersze liryczne z akompaniamentem muzycznym w latach 1807–1834. W pierwszych dekadach XIX wieku piosenki śpiewane solo i z akompaniamentem pojedynczych instrumentów stały się nowym, wyemancypowanym sposobem artystycznej ekspresji. W czasach Moore’a było to nowe medium, niezwykle pożądane ze względu na możliwość pogodzenia autentycznej lirycznej ekspresji i masowej dystrybucji tekstów. Nowy czytelnik albo słuchacz takich utworów mógł z jednej strony reprezentować narodową lub etniczną grupę zmierzającą do politycznej emancypacji, z drugiej zaś strony mógł być indywidualną osobowością poszukującą emocjonalnej identyfikacji z rodzimymi legendami i lokalną historią. Piosenka Moore’a wpisywała się w kulturowy nurt demokratyzacji i upolitycznienia literatury w dobie rewolucji i ruchów wolnościowych. Zgodnie z filozofią romantyzmu muzyka była językiem ducha i głosem uczuć, performatywne połączenie poezji i muzyki dało więc możliwość wyrażania znaczeń na temat doświadczeń osobistych i autobiograficznych, a zarazem doświadczeń społecznościowych, które mogły być także symboliczne i transcendentalne.
W lirykach irlandzkich Moore’a, tak jak w utworach wielu innych poetów i filozofów tego czasu, dochodzi do charakterystycznej sakralizacji i mitologizacji sztuki jako przymiotu „Starej Erin” – legendarnej, ale utraconej krainy harfiarzy, jaką była dawna Irlandia. Jej tragiczna historia w poezji Moore’a odnosi się także do historii Europy i Ameryki, jako historia walki o wolność. Jego piosenki, jako utwory, które mogły być wykonywane w dowolnym miejscu i dla każdej publiczności, były idealnym środkiem wyrazu i nośnikiem narodowej ikonografii w kulturze politycznej tamtego czasu.

W Irlandii, czyli w Polsce?

2025-09-10T15:33:44+02:00

Tekst stanowi próbę wstępnej analizy przyczyn swoistego boomu na teksty irlandzkich dramatopisarzy nowego pokolenia, który miał miejsce w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dramaty autorów takich, jak Martin McDonagh i Conor McPherson, okazały się wówczas niezwykle pojemną przestrzenią na polską mentalność. Na niezwykłą popularność sztuk Irlandczyków złożyły się m.in. podobne doświadczenia Polski i Irlandii na poziomie zbiorowym oraz związany z przemianami społeczno-politycznymi, moment zmiany w polskim teatrze, jaki miał miejsce w drugiej połowie XX wieku. W artykule poddano analizie dwa spektakle, reprezentatywne dla opisywanego tu zjawiska: Kalekę z Inishmaan McDonagha w reżyserii Agnieszki Glińskiej i Władysława Kowalskiego oraz Tamę McPhersona w reżyserii Agnieszki Lipiec-Wróblewskiej.

Kulturotwórcza rola „Irish Folklore Trilogy” Cartoon Saloon w kontekście historii irlandzkiej animacji

2025-09-10T15:33:45+02:00

Przedmiotem artykułu jest krótka analiza działalności irlandzkiego studia animacji Cartoon Saloon, ze szczególnym naciskiem na tzw. Irish Folklore Trilogy – Sekret księgi z Kells (2009), Sekrety morza (2014) oraz Sekret wilczej gromady (2020). Obrazy te, zarówno w warstwie wizualnej, jak i fabularnej stanowią szeroko pojętą reprezentację irlandzkiej kultury, odwołując się do wydarzeń historycznych (jak powstanie Księgi z Kells, historia miasta Kilkenny), podań i wierzeń ludowych (postacie takie jak selkie i wilkołaki z Ossory) oraz tradycyjnego wzornictwa. Opowiadając o irlandzkiej kulturze w sposób atrakcyjny wizualnie i narracyjnie, a także zrozumiały dla szerokiego grona odbiorców (dzięki objaśnianiu historii i folkloru przez pryzmat współczesnej perspektywy, a także dzięki narracji z perspektywy postaci dziecięcych), te filmy stają się swoistą promocją Zielonej Wyspy. Dodatkowo, by w pełni umiejscowić działalność Cartoon Saloon w kontekście historycznym i produkcyjnym, a także zwrócić uwagę na jego niebywałą wagę dla sztuki animacji, autorka przygląda się historii irlandzkiego filmu animowanego.

Od „Poitín” do „Cichej dziewczyny” – trzy fazy historii irlandzkojęzycznego filmu fabularnego

2025-09-10T15:33:46+02:00

Tematem artykułu jest historia kina irlandzkojęzycznego kina fabularnego. Wychodząc od założeń dotyczących idei kina narodowego oraz roli języka jako czynnika tożsamościotwórczego, autor przybliża dzieje tej części kinematografii Zielonej Wyspy, które rzadko znajdywały się w centrum zainteresowania badaczy. Wedle propozycji autora historię tego kina można podzielić na trzy istotne etapy: premiery pierwszych fabuł z bohaterami mówiącymi po irlandzku (filmy Boba Quinna z lat 70.), wzmożoną produkcję filmów krótkometrażowych na przełomie wieków, oraz „nową falę” z ostatnich lat, której centralnym ogniwem jest Cicha dziewczyna Colma Bairéada, pierwszy irlandzki film nominowany do nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej w kategorii filmu międzynarodowego. W każdej części szkicu autor zwraca uwagę na kontekst produkcji i wpływ poszczególnych filmów na postrzeganie kinematografii Irlandii, która przez dłuższą część swego istnienia przede wszystkim kładła nacisk na realizację dzieł anglojęzycznych.

Spektakularni chłopcy i ciche dziewczyny

2025-09-10T15:33:25+02:00

W ostatnich latach irlandzcy aktorzy zyskali ogromną globalną popularność – Cillian Murphy, Michael Fassbender, Paul Mescal i Barry Keoghan mogą być postrzegani jako filmowe uosobienie nowej irlandzkiej męskości. Zawsze podkreślając swoją irlandzkość, łączą cielesność i spektakularność, by zasugerować transformację modeli męskości w irlandzkiej kulturze. Cielesność ta bywa ekspresyjna i dominująca, opresyjna, demoniczna, ale także delikatna, niepewna, udręczona, odsłaniająca wrażliwość. Jednocześnie w literaturze irlandzkich autorek ujawnia się potrzeba eksplorowania irlandzkiej kobiecości w jej współczesnej, posttraumatycznej formie. Twórczość Anny Burns, Eimear McBride, Claire Keegan czy Sally Rooney koncentruje się na materialności kobiecych ciał, ich wzajemnej relacji, seksualności widzianej przede wszystkim przez pryzmat przemocy, traumy, poczucia winy, nadużycia, przekraczania granic. Ich język potyka się, zacina, szuka nowych słów, struktur frazeologicznych i odpowiedniej gramatyki, by nadać kształt konstrukcjom tożsamości skonfliktowanej, straumatyzowanej przez wszechobecną przemoc (zwykle seksualną i związaną z płcią) oraz pozwolić im odzyskać kontrolę nad ciałem.

Artykuł koncentruje się na tych dwóch zjawiskach jako wzajemnie powiązanych: kiedy ciało kobiety nie poddaje się wizualizacji i staje się przedmiotem dyskursu tworzonego przez same kobiety, jego miejsce zajmuje ciało mężczyzny, ujawniając swoją spektakularność. Tę zmianę autorka analizuje w dwóch kontekstach: przez pryzmat schematów irlandzkiej męskości w kinie (w odniesieniu do refleksji Debbie Ging) oraz trybu „upartego modernizmu”, który według Paige Reynolds opisuje strategie współczesnych irlandzkich pisarek.

Aisteach – awangarda potencjalna

2025-09-10T15:33:26+02:00

Esej stanowi analizę projektu Aiseach – fikcjonalnego archiwum irlandzkiej awangardy muzycznej, na którego czele stoi kompozytorka Jennifer Walshe. Tekst umieszcza projekt Walshe w kontekście historii artystycznych eksperymentów z fikcjonalnymi archiwami (zwłaszcza dźwiękowymi) i współczesnych praktyk kompozytorskich, z postulowaną przez artystkę „nową dyscypliną” na czele. Następnie analiza projektu zmierza ku odpowiedzi na pytanie o zawartą w Aisteach wizję historii oraz kultury Irlandii.

Poetyka pozostałości

2025-05-14T23:09:59+02:00

Autor poddaje refleksji proces twórczy spektaklu Eradykacja, zrealizowanego przez niego pod kierunkiem Naomi Silman (Lume Teatro) w 2024 roku. Analiza ta umożliwia również refleksję na temat pamięci, autofikcji i alternatywnych metod pisania naukowego, które pozwalają na połączenie między twórcą a badaczem w jednym procesie sztuki-nauki. Dzieło oscyluje między biograficznymi elementami autora-wędrowca, autofikcją inspirowaną jego oscylowaniem pomiędzy kulturami i różnymi stanami społecznymi. Ten tekst składa się z podróżujących wspomnień, relacji o dezintegracji oraz strategii przepisania samego siebie przez proces artystyczny.

Indonezyjski teatr martwego ciała

2025-09-10T15:33:42+02:00

Tematem artykułu są praktyki tanatyczne tradycyjnych społeczności indonezyjskich wiążące się bezpośrednio z ciałem zmarłego. Na kontekst animistycznych wierzeń, w jakim są osadzone, autorka nakłada uniwersalistyczną perspektywę antropologii śmierci, w ślad za Louisem-Vincentem Thomasem poddając oglądowi fantazmatyczny potencjał trupa wyłaniający się z przywoływanych w artykule, specyficznych strategii społecznego oswajania śmierci. Jednocześnie przyjmując perspektywę zastosowaną przez Victora Turnera wobec rytuałów, skupia się na performatywnym wymiarze badanych praktyk tanatycznych, co pozwala jej wyeksponować wieloaspektową obecność objawiających się w nich procesów teatralizacji. Przedmiotem uwagi autorki są rzadkie lub wręcz nieobecne w polu polskiej refleksji naukowej tradycje ludu Toraja z Sulawesi, rdzennych Sumbańczyków i Dajaków z Borneo, przy czym pierwsza część artykułu koncentruje się na fenomenie trupa „udomowionego”, tj. przechowywanego w domu wciąż bez statusu osoby zmarłej, a druga na przypadkach wtórnej socjalizacji ciała już pochowanego, reprezentowanych przez sumbański rytuał Pogo nauta i ceremoniał ma’nene ludu Toraja.

Performanse delegowane Roberta Laycocka na Festiwalu Rozproszonym Between.Pomiędzy 2024

2025-09-10T15:33:32+02:00

Artykuł opisuje udział w dwóch dziełach sztuki performance, które zostały wykonane według instrukcji autorstwa (lub współautorstwa) artysty Roberta Laycocka. Performanse Wdzydze Tucholskie Lake Swim i About Love: 1000 Contemplations zostały wykonane w 2024 roku w ramach Festiwalu Rozproszonego Between.Pomiędzy. Artykuł rozpoczyna się opisem festiwalu i celów przyświecających jego twórcom. W dalszej części przedstawiono zarys kilku występów, które odbyły się w jego ramach na przestrzeni lat, by następnie skupić się na analizie dwóch performansów Laycocka. Zarówno Wdzydze Tucholskie Lake Swim, jak i About Love: 1000 Contemplations na tle dotychczasowych działań festiwalowych wydają się pod kilkoma względami niezwykłe. Pierwszy z nich odbył się głęboko na kaszubskiej wsi, z dala od miejsc zwykle kojarzonych z festiwalem, a drugi – w sali wykładowej Uniwersytetu Gdańskiego. Ponadto oba wydarzenia można postrzegać jako przykłady performansów delegowanych: dotyczy to zarówno pierwszego z nich, kiedy artysta, choć nie był fizycznie obecny podczas wykonywanych działań, wcześniej zobowiązał inne osoby do podążania śladem przygotowanych przez niego instrukcji, jak również drugiego – gdy w trakcie występu był co prawda obecny, lecz nie odgrywał wiodącej roli. W toku analizy autorzy artykułu przedstawiają rozważania nad festiwalowymi performansami z 2024 roku, odnosząc się do takich zagadnień jak wzniosłość, coaching i performans delegowany. Ponadto analizują działania Laycoka w kontekście zjawiska performansu delegowanego, zastanawiając się, do jakiego stopnia artysta przestrzega norm tego gatunku – ale i jak dalece od nich odchodzi.

Zapętlony czas

2025-09-10T15:33:33+02:00

Artykuł stanowi studium przypadku projektu artystycznego LoopCurrent, który jest dla autorki punktem wyjścia do rozważań nad tematem czasu. Przywołując współczesną krytykę linearnych i normatywnych koncepcji czasu, autorka przygląda się relacjom między sztukami performatywnymi i czaso-świadomością. Szczegółowo analizuje proces pracy twórczej nad performansem LoopCurrent, który przedstawia jako przykład performowania posthumanistycznego zapętlonego czasu i poszukiwania nowych narracji o przyszłości, uwzględniających zarówno ludzkie, jak i więcej-niż-ludzkie czasowości.

Instytucjonalne formy wsparcia rzemiosła teatralnego

2025-09-10T15:33:34+02:00

Artykuł przedstawia wyniki badań jakościowych i ilościowych przeprowadzonych w polskich teatrach publicznych w 2024 roku. Zaprojektowano je jako konstruktywną odpowiedź na wielokrotnie powtarzane przez przedstawicieli środowiska teatralnego (w tym autorkę tekstu) wezwanie do ratowania ginących rzemiosł teatralnych. Badania miały na celu między innymi rozpoznanie i zebranie dobrych praktyk, w tym różnorodnych strategii podtrzymywania lub/i rozwoju rzemiosła teatralnego, stosowanych przez osoby zarządzające teatrami i kierujące w nich produkcją scenografii i kostiumów. W ankiecie i wywiadach pytano o działania w zakresie polityki kadrowej i płacowej, budowania pozytywnych relacji pracowniczych, wyposażania pracowni w nowe technologie i pomoce, promocji i podnoszenia społecznej widoczności rzemieślników, a także o oczekiwania teatrów względem organizatorów. Wnioski mogą służyć jako inspiracja dla osób zarządzających teatrami zmagającymi się z brakiem lub odchodzeniem fachowców oraz jako wskazówka dla organizatorów teatrów na temat istnienia i efektywności różnych metod służących poprawieniu sytuacji rzemiosł teatralnych.

Między dłonią a światem: rzemiosło jako poiesis

2025-09-10T15:33:28+02:00

Artykuł podejmuje próbę reinterpretacji rzemiosła jako formy ucieleśnionego poznania, osadzając je w szerokim rozumieniu poiesis jako twórczego aktu ujawniania i stawania się. Wychodząc od etymologii pojęć ars, techne i poiesis, autor analizuje napięcia między wiedzą techniczną a intuicyjnym działaniem, ukazując ich filozoficzne oraz antropologiczne implikacje. Druga część tekstu przybliża między innymi koncepcje Martina Heideggera, Richarda Sennetta, Tima Ingolda i Johna Deweya, zestawiając je z przykładami współczesnych praktyk rzemieślniczych i projektowych. W trzeciej części rzemiosło zostaje przedstawione jako forma ucieleśnionego poznania – rytmicznego, relacyjnego i opartego na dialogu z materią. Artykuł wskazuje, że robienie może być traktowane jako akt poznawczy, a rzemiosło jako nieoczywiste narzędzie antropologicznej refleksji.

Geneza, konteksty i horyzonty „Perspektyw Nowych Mediów”

2024-11-30T23:40:18+01:00

Tekst przybliża genezę i konteksty I Międzynarodowego Sympozjum Naukowego: „Perspektywy Nowych Mediów: sztuka – design – nauka – technologia”, które odbyło się dzięki współpracy pomiędzy Uniwersytetem Śląskim, Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach i Muzeum Śląskim w dniach 1–4 grudnia 2023, w ramach wydarzeń poprzedzających otwarcie w Katowicach obchodów roku Miasta Nauki 2024. Było to międzynarodowe przedsięwzięcie naukowe, artystyczne i popularyzatorskie, do którego zaproszeni zostali uznani eksperci, badacze mediów oraz artyści, zarówno zagraniczni, jak i polscy, reprezentujący różne ośrodki naukowe i artystyczno-projektowe. Artykuł przybliża też idee i cele, które przyświecały założycielom Centrum Badań Sztuki Nowych Mediów, Kultury i Technologii UŚ.

Sztuka w epoce kwantowej

2025-09-10T15:33:37+02:00

Sztuka kwantowa to rozwijająca się dziedzina, w której artyści próbują wyrażać i badać koncepcje fizyki kwantowej za pomocą różnych mediów. Jest to prawdziwe wyzwanie dla artystów, z których wielu nie jest fizykami kwantowymi. W ogólnych kategoriach funkcje kwantowe w sztuce i nauce można uznać za narzędzia poznawcze, które przedstawiają nowe modele umysłowe mające na celu przezwyciężenie ograniczeń poznawczych i przyspieszenie adaptacji. Artysta lub naukowiec – albo po prostu Ty sam decydujący o swojej przyszłości – wszyscy znajdują się w procesie myślowym.

Myślenie polega na tworzeniu modeli w umyśle. Artysta tworzy modele w swoim umyśle tego, co chce wyrazić, niezależnie od tego, czy jest to obiekt, uczucie, szczęście, strach, sens życia, sekwencja czy opowieść. Artysta to kreatywny umysł w pracy. Artyści i naukowcy stają się zatem wolnymi myślicielami, którzy dzięki krytycznej aktywacji przeciwnych czynników, wywołanej z jednej strony nieokreśloną naturą funkcji kwantowych, a z drugiej strony wyobraźnią, budzą ciekawość, katalizują empatię społeczną i promują nowe idee w nauce lub sztuce, które kwestionują konwencjonalną domenę poznawczą.

Śląska Szkoła Multimediów – między teorią a eksperymentem

2025-09-10T15:33:40+02:00

Artykuł omawia słabo dotąd rozpoznany fenomen Śląskiej Szkoły Multimediów, którą można wywieść ze sztuki wideo i pionierskich działań grupy LTP (Laboratorium Technik Prezentacyjnych), działającej w latach 70. na ASP w Katowicach (wówczas jeszcze katowickim Wydziale Grafiki krakowskiej ASP). Kolejne pokolenia eksperymentatorów w obszarze sztuki mediów wiążą się z tą samą uczelnią, ale wykorzystują już inne media. Ich ścieżki artystyczne bywają różne, wiodą (podobnie zresztą jak twórców LTP) poprzez eksperymenty z zakresu grafiki warsztatowej, fotografii, muzyki, muzyki graficznej, obrazu wideo, obrazu cyfrowego i animacji, technologii VR i AR, instalacji interaktywnych, eksperymentów dźwiękowych (soundscapes) oraz wykorzystania sieci neuronowych i – szerzej – technologii sztucznej inteligencji (sztuka AI).

Dokumentacja i próba charakterystyki zjawiska, konsekwentnie powiązanego z górnośląskim genius loci, lecz wpisującego się w europejskie i światowe zjawiska z obszaru sztuki, jest zasadniczym celem niniejszego tekstu, opartego na licznych wywiadach z artystami różnych generacji. Dokumentacja ta jest tym bardziej istotna, że część interlokutorów z racji wieku zbliża się aktualnie do etapu podsumowania swej twórczości artystycznej. Istotne jest przy tym spojrzenie na sztukę mediów z perspektywy antropologicznej i kulturoznawczej, gdyż obszar ten stanowi bowiem ekspresję przemian kulturowych i zjawisk społecznych. Sztuka nowych mediów stanowi zdaniem autorki laboratorium praktyk kulturowych, kognitywnych i komunikacyjnych, pozwalające zrozumieć zmienną rzeczywistość (technologiczną, kulturową i społeczną) oraz wyzwania, z jakimi codziennie mierzy się współczesny człowiek. To dlatego ważne jest badanie zjawisk z tego obszaru, zarówno tych najnowszych (sztuka AI), jak i tych, które z perspektywy czasowej możemy ocenić inaczej niż dotąd (sztuka wideo).

Ciało, podmiot i biomedialne interakcje

2025-09-10T15:33:41+02:00

Mediom coraz bliżej do ciał, a podmioty, za pomocą swoich ciał i zmysłów, coraz bardziej interaktywnie i taktylnie rozmawiają z światem przy pomocy bliskich ciałom mediów. Także w tym polu powiązań i relacji ścierają się ze sobą dwie strategie interaktywności konstytutywne dla cyfrowych mediów i inspirowanej przy ich pomocy „rewolucji”: odbieranie (download) i nadawanie (upload). Chciałbym przyjrzeć się tym relacjom, odwołując się do ewolucji technologii medialnych, ich interfejsów i protokołów użytkowych oraz do praktyk komunikacyjnych, które regulują nasze kulturowe pozycje medialnej bliskości i dotykalności. Sięgnę po przykłady mediów wchodzących w interakcje ze skórą oraz do praktyk interfejsowych realizowanych za pomocą Tik-Toka, szukając w nich materializacji strategii pośrednictwa i taktylności, dystansu poznawczego i materialnej bliskości. Jestem przekonany, że krzepnięcie realizowanych w ten sposób strategii medialnych to testowanie i stabilizowanie gruntu pod doświadczenia wymykające się dotychczas dominującym regułom gry medialnej i komunikacyjnej. Wchodzimy w formaty biomedialne, a wraz z nimi w procesy postkomunikacyjne.

Kulturowe i filozoficzne konteksty ekspansji sztucznej inteligencji

2025-09-10T15:33:31+02:00

Ekspansja sztucznej inteligencji, zwłaszcza po zaprezentowaniu przez OpenAI modelu GPT w listopadzie 2022 roku, doczekała się szeregu omówień i różnych interpretacji, przede wszystkim w odniesieniu do rozwiązań wykorzystujących sztuczne sieci neuronowe (artificial neural network) oraz głębokie uczenie (deep learning). Autor nawiązuje do tych dyskusji, ale stara się przede wszystkim skupić na kulturowych i filozoficznych konsekwencjach rozwoju nowych technologii związanych z AI. Namysł nad relacjami pomiędzy ludzką i nieludzką inteligencją, reinterpretacja Serresowskiej koncepcji pasożytnictwa, przemyślenie zagrożeń, jakie można zarysować w obszarze środowiska człowieka, epistemologii, dominacji algorytmów – to tylko niektóre z podejmowanych zagadnień. Perspektywa kulturoznawczo-filozoficznega, wykorzystująca wiedzę na temat technologiczno-informatycznych aspektów AI, stanowi dla autora rodzaj metodologicznej ramy dla rozpatrywanych zjawisk.

Między posthumanistyczną krytyką ciała a AI art – twórczość Adama Pizurnego

2025-09-10T15:33:30+02:00

Artykuł prezentuje twórczość słowackiego artysty Adama Pizurnego, który specjalizuje się w sztuce cyfrowej, opierającej się na wykorzystaniu animacji i efektów wizualnych i rozpowszechnianej głównie poprzez media społecznościowe. Choć Pizurny nie identyfikuje się bezpośrednio z krytycznym posthumanizmem, jego twórczość odzwierciedla wiele z zainteresowań tego nurtu związanych z nomadyczną podmiotowością, krytyką ciała i zacieraniem granic międzygatunkowych. Pizurny wykorzystuje techniki cyfrowe i sztuczną inteligencję, aby tworzyć prace poddające krytyce konwencjonalne koncepcje człowieczeństwa i demistyfikujące prymarną rolę wyzwolonego humanistycznego podmiotu. Jego sztuka odwołuje się między innymi do takich motywów jak umowność ludzkiej twarzy, algorytmizacja ciała, wizualne transmutacje i morfing, a także nieludzccy inni. Artysta inspiruje się też życiem morskim, przy użyciu narzędzi AI tworząc nowe gatunki organizmów, co podkreśla ekokrytyczne aspekty jego twórczości. Pizurny umiejętnie łączy podejście krytyczne z estetyką AI, co czyni jego prace wyrazistymi i nadaje im aktualność. Internetowa dystrybucja jego projektów, zwłaszcza za pośrednictwem mediów społecznościowych, sprawia, że twórczość ta sytuuje się blisko odbiorców i angażuje ich w dynamiczny proces interpretacji dzieł i współdziałania z artystą.

Ciało i duch cesarza

2025-09-10T15:33:23+02:00

W tekście analizowane są sposoby, w jakie w XIX wieku w ramach „jasnej” i „czarnej” legendy wykorzystywano pamięć o Napoleonie poprzez sprawczość jego ciała i nadawanie mu symbolicznych znaczeń. Instrumentalizacja jego cielesności przeprowadzana w obrazach i tekstach okazała się strategicznym narzędziem budowania zbiorowej pamięci i politycznej mitologii, szczególnie we Francji. Tekst porusza kilka specyficznych wątków dotyczących ciała za życia (między innymi deprecjację i hybrydalną deformację w brytyjskich karykaturach w obliczu francuskiej inwazji) oraz (zwłaszcza) po śmierci. Śmierć Napoleona niemal od razu została owiana legendą. Upublicznione zostały opisy agonii i odchodzenia cesarza, raporty z sekcji zwłok oraz wizerunki martwego ciała, zapoczątkowując popularność ikonografii upamiętniającej go w formie zbliżonej do obrazów dewocyjnych. Następnie dokonywała się jego „resomatyzacja” poprzez sakralizację, przeistoczenie w relikwię i wizerunki „zmartwychwstania”, co miało miejsce szczególnie po sprowadzeniu szczątków cesarza do Francji i pogrzebie w Paryżu (retour des cendres), traktowanym jako rytuał przekazania i legitymizacji władzy monarchii lipcowej. Ciało cesarza stało się nośnikiem chwały państwa. Równocześnie pojawiły się przedstawienia Napoleona jako fantomu. Popularne stały się przedstawienia w formie wizualnej zagadki, wykorzystujące zasady iluzji i tradycję portretów w formie sylwetek – zjawy-cienia nawiedzającego grób na Świętej Helenie. Po śmierci Napoleona wydanych zostało też kilka książek, w których cesarz jako duch odbywał podróże w zaświaty.