Konteksty. Polska Sztuka Ludowa

Hiobowe wieści

Dariusz Czaja — 2025-04-29

Rację mają ci, którzy utrzymują, że – olśniewające formalnie i głębokie myślowo – Drzewo życia (2011) – to swego rodzaju filmowy traktat teologiczny. Mimo tego, że wybitne dzieło Terrence’a Malicka nie jest, poprowadzoną językiem dyskursu, przy pomocy logicznej argumentacji, rozprawą filozoficzną. To przede wszystkim film intrygujących obrazów. Obrazów, które z trudem poddają się nazwaniu, streszczeniu i słownemu opisaniu. Które stawiają mocny opór komentującym je słowom. A jednak, w swoim zamyśle, przekraczającym – opowiedzianą w filmie – historię z życia przeciętnej amerykańskiej rodziny, Drzewo życia stawia fundamentalne pytania natury teologicznej: o pojawienie się zła na świecie, o sens ludzkiego cierpienia a przede wszystkim o to, jak te składniki codziennego doświadczenia łączą się z przekonaniem o boskiej obecności. Autor pokazuje film Malicka jako kontynuację pytań stawianych przez biblijnego Hioba. Odsłania głębszy zamysł – szokującego dla wielu widzów – powiązania w jednym obrazie amerykańskiego mikrokosmosu i makrokosmosu o wymiarze galaktycznym. Z tej perspektywy dramat cierpienia łączy się tu ściśle z dramatem stworzenia. Finalnie, okazuje się, że tajemnica cierpienia nie ma natury jurydycznej (kto winien?), ale kosmogoniczną (kim jest ten, kto stworzył?) i ontologiczną (czym w istocie jest stworzenie?).

„Przemoc przemieniła się w cierpienie”

Małgorzata Ślarzyńska — 2025-04-29

Tematem tekstu jest cierpienie w ujęciu filozoficznym Simone Weil (1909–1943), jak również odwierciedlenie tego zagadnienia w twórczości włoskiej pisarki Cristiny Campo (1923–1977), ze szczególnym uwzględnieniem jej esejów. Campo, która odegrała we Włoszech kluczową rolę w recepcji twórczości Simone Weil, była tłumaczką wielu tekstów francuskiej myślicielki, przede wszystkim eseju L’Iliade, ou le poème de la force i dramatu Venice sauvée. Teksty te, jak również esej L’amour de Dieu et le malheur, stały się obiektem analizy jako źródła dotyczące nieszczęścia, cierpienia oraz problematyki siły. Szczególnie istotne okazało się rozróżnienie, jakie francuska myślicielka czyni między nieszczęściem (malheur) i cierpieniem (souffrance), oraz jej refleksja dotycząca obusiecznego i niszczycielskiego działania siły. Ukazane zostały zbieżności w refleksji Weil i Campo na temat cierpienia, m.in. na podstawie esejów włoskiej pisarki, jak Niewybaczalni (Gli imperdonabili), Les sources de la Vivonne, Parco dei cervi, Gravità e la grazia nel „Riccardo II”, Sensi soprannaturali. W tekście uwzględniono także bogatą korespondencję włoskiej pisarki.

Ból bez sensu

Ryszard Koziołek — 2025-04-29

Artykuł prowadzi refleksję o przyczynach trudnej dyskursywizacji bólu, pomimo jego powszechnej obecności w ludzkim życiu oraz w dyskursach wielu dyscyplin. Problem hermeneutyczny wynika m.in. z faktu radykalnej indywidualność doświadczenia bólu oraz jego nie referencyjności. W symboliczny ujęciu problem przybiera formę trójkąta, w którym indywidualne doświadczenie zajmuje jego ciemne wnętrze, a trzy boki blokują jego sensowną komunikację. Pierwszą z nich jest niereferencyjność bólu: nie posiada on intersubiektywnego odniesienia, które pozwalałoby na jego obiektywizację i uspołecznienie bólu. Drugą przeszkodą w komunikacji bólu jest jego nagłość i imperatyw artykulacji. Ciało bolące w naturalny sposób dąży do wyrażenia swojego stanu, czy to poprzez mowę, czy przez inne formy ekspresji. Jednakże sam akt artykulacji nie prowadzi do skutecznej komunikacji, gdyż ból, mimo swojej oczywistości dla doświadczającego, pozostaje trudno pojmowalny dla innych. Trzecia przeszkoda to strukturalna niewyrażalność bólu w języku, którego formy i środki pozostają nieadekwatne wobec rzeczywistego doświadczenia. W obliczu tego impasu wyrażania bólu sztuka okazuje się jedynym medium pozwalającym na otwarcie szczeliny sensu w zamkniętym dla języka doświadczeniu cierpiącego ciała.

W stronę ontologii cierpienia

Bogdan Dembiński — 2025-04-29

Celem rozważań proponowanych w tekście artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie dotyczące statusu ontologicznego cierpienia. Czy istnieje ono obiektywnie w strukturze świata? Czy istnieje w strukturze świata w sposób konieczny? Co stanowi ostateczne źródło cierpienia? Jak cierpienie manifestuje się w istnieniu człowieka i jaką może on przyjąć wobec niego postawę? Pytania te zakładają sposób rozumienia świata, który wyłania się z koncepcji i teorii proponowanych przez współczesne nauki przyrodnicze.

Współczucie, mądrość, wyzwolenie

Marcin Trzęsiok — 2025-04-29

Richard Wagner uważał się za buddystę. Jego buddyzm zabarwiony był wprawdzie ideologiami XIX-wiecznymi, ale osadzony tak rzetelnie, jak było to możliwe, w dostępnych wówczas opracowaniach naukowych (Bournouf, Koeppen, Oldenberg) oraz w filozofii Schopenhauera, która nadała decydujący impuls tym zainteresowaniom. Inspiracje Schopenhauerem widoczne są zwłaszcza w Parsifalu, w którym dokonuje się – w duchu Świata jako woli i przedstawienia – synteza buddyzmu i chrześcijaństwa. W swych notatkach kompozytor-poeta pozostawił klucz do interpretacji swych dzieł w duchu buddyjskim: „nirwanę” łączy on z „nocą” i „prawdą”, „brahmana” – ze „świtem/zmierzchem” i „muzyką”, zaś „samsarę” kojarzy z „dniem” i „poezją”. Najważniejsze przejawy tych koncepcji (w Tristanie i Parsifalu) przedstawione są tu, z przytoczeniem nowszych badań autorów niemieckich, po raz pierwszy w języku polskim. Okazuje się bowiem, że ten najistotniejszy wręcz aspekt ideowy arcydzieł Wagnera był jak dotąd niemal zupełnie pomijany w rodzimej literaturze przedmiotu.

„Und du musst leiden”

Józef Majewski — 2025-04-29

Arik Shapira (zm. 2015), żydowski kompozytor urodzony w 1943 roku w Palestynie, w utworze Gideon Kleins Marterstrasse, poświęconym Holocaustowi, cytuje temat drugiej części Sonaty fortepianowej c-moll op. 111 Beethovena i chorał O große Lieb z Pasji według świętego Jana Bacha. Dlaczego ten żydowski kompozytor w utworze o Szoa cytuje tych dwóch wielkich mistrzów muzyki z Niemiec i właśnie te utwory? – to główne pytanie tego artykułu. W odpowiedzi jego autor skupia się głównie na Bachu i O große Lieb, ale nie zapomina także o Beethovenie i temacie Sonaty fortepianowej. A ponieważ odpowiedź ta ściśle wiąże się z historią powstania Gideon Kleins Marterstrasse, to artykuł zaczyna się od rekonstrukcji tej historii.

Między luterańską ortodoksją a pietyzmem

Marek Skrukwa — 2025-04-29

W Bachowskim obrazie ukrzyżowania Chrystusa przedstawionym w Pasji według św. Jana widzimy całą mozaikę środków składających się na indywidualny sposób uchwycenia sceny rozgrywającej się na Golgocie. Sposób ten polega na zastosowaniu niezwykle bogatego języka muzycznego – od prostych w swej konstrukcji recytatywów Ewangelisty, przez skomplikowane zabiegi polifoniczne w dramatycznych chórach turby, aż po kunsztowne arie – w ścisłym połączeniu z warstwą teologiczną. Ten dualizm dobrze oddaje myśl Christopha Wolffa: „Dla Bacha teologia i muzyka były jako dziedziny nauki dwiema stronami tego samego medalu”. Aby poznać teologiczne motywy, jakimi kierował się Bach w czasie tworzenia swoich pasji, niezbędne staje się ukazanie przemian, jakim ulegała wyznawana przez niego wiara – protestantyzm – w XVII i XVIII wieku na gruncie niemieckim. Oprócz dominującej luterańskiej ortodoksji rozwijał się nowy prąd zwany pietyzmem, czyli duchowość akcentująca naturalną możliwość nawiązania osobistej relacji z Bogiem. Bach łączył w swojej twórczości oba te nurty, dając dowód głębokiej wiary i doświadczenia religijnego

Muzyczno-plastyczne figury znoju

Ireneusz Gielata — 2025-04-29

Figurę znoju w Atlasie obrazów Aby’ego Warburga Mnemosyne obrazuje postać Atlasa. Georges Didi-Huberman (zob. G. Didi-Huberman, Atlas albo radosna wiedza podszyta niepokojem, Gdańsk 2020) uznał projekt Warburga za „pracownię [ouvroir] myśli zawsze potencjalnej” i „dołączył” do „atlasu pamięci” obraz muzyczny w postaci wiersza / pieśni Heinego / Schuberta Atlas. Gest dźwigania, będący wyrazem ludzkiego cierpienia, Jan Sebastian Bach zobrazował za pomocą sztuki dźwięków w swoich Pasjach. Artykuł stanowi próbę odczytania dzieł lipskiego kantora z perspektywy pojęć wypracowanych przez Warburga (Nachleben, Pathtosformel) i jego Atlasu obrazów, uznając muzyczne pasje, zgodnie z refleksją Didi-Hubermana, za rodzaj, „radosnej wiedzy podszytej niepokojem, ale i także „radosnej wiedzy podszytej nadzieją”.

Układ i odruch

Piotr Bogalecki — 2025-04-29

Artykuł stanowi analizę porównawczą nawiązujących do motywów pasyjnych dzieł Hansa Bellmera (1902–1975) oraz Witolda Wirpszy (1918–1985), której punktem odniesienia są pasje Jana Sebastiana Bacha (1685–1750). Celem dokonanego zestawienia jest próba uchwycenia i zarysowania podstaw poetyki ars passionis na drodze analizy dialektyki reakcji uczuciowych i afektywnych wywoływanych przez artystyczne reprezentacji cierpienia (tytułowy odruch) oraz precyzyjnej konstrukcji elementów formalnych, mających emocje te przedstawić i wywołać (tytułowy układ). Funkcjonowanie dialektyki tej, a także kierunek awangardowych przetworzeń odniesień do tradycji dawnej twórczości pasyjnej, uchwycone jest w interpretacji zwłaszcza dwóch dzieł: wykonanej w 1935 roku fotografii autorstwa Bellmera nawiązującej do ołtarza z Isenheim Matthiasa Grünewalda oraz muzycznego wiersza Prawnicy pochodzący z ukończonego w 1968 roku poematu Wirpszy Faeton.

Aulos

Aleksander Nawarecki — 2025-04-29

Artykuł poświęcony jest aulosowi, zapomnianemu starogreckiemu instrumentowi dętemu. Jego przenikliwy dźwięk mógł wywoływać trans, dlatego wykorzystywany był zarówno do wyrażania radości jak pasyjnej grozy. W mitologii kojarzony z pojedynkiem Apolla i Marsjasza, czemu poświęcony został słynny wiersz Zbigniewa Herberta. Starcie lirnika i aulety, ważne dla kultury europejskiej, interpretować można zarówno w kontekście biblijnym jak sztuki nowoczesnej (van Gogh). Autor eseju zwraca uwagę na intrygujące podobieństwo gry na podwójnej piszczałce i dwu saksofonach, stosowane w muzyce jazzowej i rockowej.

„Przywołuję śmierć, ona nie chce przyjść…”

Paulina Bojarska — 2025-04-29

Tematem artykułu są teksty pieśni flamenco, wyrażające cierpienie. Autorka przedstawia historię sztuki flamenco, pisze o jej związkach z kulturą Andaluzji, o mitycznej cygańskości. Przybliża teorię Luisa Lavaur’a o wpływie romantyzmu na estetykę flamenco. Śpiewana w dialekcie andaluzyjskim poezja flamenco, ma charakterystyczną, często archaiczną formę. Przenikają się w niej teksty o ludowym rodowodzie i poezja uznawana za wysoką. Przytoczone teksty wybranych trzech tradycyjnych stylów flamenco wyrażają trudy ludzkiej kondycji, mówią o cierpieniu w jego różnych odcieniach.

Homo Patiens

Szymon Uliasz — 2025-04-29

Esej poświęcony jest filmowi dokumentalnemu Wernera Herzoga Kraina ciszy i ciemności. Z życia głuchoniewidomych Fini Straubingen (1971). Jest to rozdział pracy doktorskiej zatytułowanej Film dokumentalny jako esej (antropologiczny)? Twórczość Wernera Herzoga (2024). Tekst jest szczegółową analizą i interpretacją filmu Herzoga. Autor przywołuje genezę powstania filmu, dotychczasowe jego interpretacje (m. in. William F. Wert), które umiejscawia w szerszym kontekście twórczości niemieckiego reżysera oraz jego podejścia do materii filmu dokumentalnego. Mimo upływu czas Kraina ciszy i ciemności wciąż okazuje się niezwykle wnikliwym studium opowiadającym o głuchoniewidomych, o istnieniu, którego nie możemy zrozumieć,
o samotności i zapomnieniu wypływającym z ciągłego przebywania w ciszy i ciemności (choć nie jest to ani totalna cisza ani absolutna ciemność), o niemożności zrozumienia i wypowiedzenia siebie, czego konsekwencją jest izolacja głuchoniewidomych. Humanistyczne przesłanie dokumentu jest aż nadto wyraźne, a przyjęta perspektywa bliska antropologii zaangażowanej.

Miejsce czaszki

Paweł Drabarczyk vel Grabarczyk — 2025-04-29

Autor przygląda się wątkom z refleksji o sztuce rozwijanej przez artystę-myśliciela Jacka Sempolińskiego, związanym z kategorią cierpienia. Wychodzi z założenia, że w konstelacji pojęć kluczowych dla tej wizji sztuki i aktu twórczego, kategoria ta zajmuje poczesne miejsce. Określa kondycję egzystencjalną człowieka, chrześcijanina, homoseksualisty, artysty, głęboko rozdartego pomiędzy zinternalizowaną społeczną i religijną nieakceptacją swej tożsamości seksualnej, a fundamentalną potrzebą miłosnego i erotycznego spełnienia. Cierpienie pojawia się w myśleniu Sempolińskiego także na poziomie uniwersalnym i abstrakcyjnym, jako warunek twórczości w ogóle lub przynajmniej wzniesienia się ponad przeciętność. Jest elementem swoistej kosmologii rozwijanej przez tego malarza.

Sztuka jako źródło cierpień

Mieczysław Juda — 2025-04-29

Tekst podejmuje wątek powiązania sztuki i cierpienia, jednak w wariancie dotychczas nierealizowanym / niedostrzeganym / pomijanym, gdy artefakty sztuki, dotąd zazwyczaj w szerokim obiegu i konsensualnej akceptacji nazywane dziełami sztuki stają się przedmiotem negatywnych reakcji, czasem nawet gwałtownych, powodują tumult, gorące spory o dużym emocjonalnym nacechowaniu, użyciem wykluczającego języka i generalnie powodują przeświadczenie / reakcję, że one same są źródłem cierpień ich odbiorców / adresatów / perceptorów. Tekst czyni to w trzech krokach: I. Mapa – zdefiniowanie problemu wraz polami jego występowania, II. Terytorium – egzempla / przykłady z obszaru sztuki, niejako kanoniczne w przedmiotowej kwestii i same będące przedmiotem agonistycznego napięcia, III. Respons – danie odpowiedzi dlaczego, wskazanie na powody zanotowanego stanu rzeczy przynosi taki rezultat, odwołując się do własnej koncepcji dzieła sztuki jako interakcji biografii kulturowych. Całość kończy IV. Coda.

Labirynt Bramy: tropem okruchów

Paweł Próchniak — 2025-04-29

Artykuł dotyczy działalności Ośrodka „Brama Brodzka - Teatr NN” w Lublinie, związanej są z pamięcią o Szoa i przekładającej się na „teatr pamięci” uprawiany przez twórcę Bramy, Tomasza Pietrasiewicza. Autor szkicu wskazuje i poddaje interpretacji kilku głównych wątków artystycznej wizji Pietrasiewicza, akcentuje ożywiające ją napięcia, a wyłaniające się z niej perspektywy etyczne i artystyczne postrzega przez pryzmat labiryntowości jako swoistej - pojętej zarówno dosłownie, jak i metaforycznie - kanwy działań Bramy oraz wydarzającego się w niej i za jej sprawą „teatru pamięci”.

Relikwie ciemności

Łukasz Stypuła — 2025-04-29

Wpisane w przestrzeń Lublina ślady obecności Odila Globocnika, dowódcy SS i jednego z głównych architektów Akcji „Reinhardt” – planu masowej eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie – odsłaniają się jako „relikwie ciemności”, materialne pozostałości, które rezonują w miejscach naznaczonych znaczeniami Zagłady i złożonymi relacjami przestrzenno-czasowymi. Te obiekty, stanowiące punkty styczne między realną przestrzenią a symboliczną teksturą pamięci, są nieustannie nadpisywane przez historię miasta. Kolejną areną nawarstwiania się tych struktur, w których „okamgnienie” stanowi ramę myślenia o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, stała się Brama Grodzka i Teatr Pamięci Tomasza Pietrasiewicza.

M., miłość i mowy pogrzebowe

Magdalena Barbaruk — 2025-04-29

Artykuł jest rezultatem namysłu nad kulturowymi konsekwencjami śmierci Marcina Giżyckiego, wybitnego historyka sztuki i filmu, filmowca, który zmarł nagle 20 października 2022 roku. Magdalena Barbaruk postuluje nobilitację tekstów okolicznościowych w rodzaju mów pogrzebowych czy limeryków oraz prac artystycznych jako źródła wiedzy zgodnej z przesłankami tak zwanej epistemologii cnoty. Giżycki staje się dla autorki figurą (ikoną) nowej humanistyki funeralnej i zwrotu ku zmarłym; powiązane są one z nobilitacją źródeł, które zostały nazwane „nowymi epitafiami”. Są też inspiracją do oporu wobec niesprawiedliwości epistemicznej (z jednej strony wielość prac dedykowanych Giżyckiemu pokazuje istnienie wspólnoty, która się wokół niego wytworzyła, dowodzi oddziaływaniu jego cnót epistemicznych, z drugiej jego twórczość wciąż domaga się lepszego poznania i popularyzacji). Zebrane w „Kontekstach” teksty i prace są sposobem wglądu w proces tworzenia tradycji humanistycznej i artystycznej. W artykule autorka podnosi problem kreatywnych metod i technik, jakimi powinien posługiwać się humanista, by móc skutecznie odpowiadać zmarłym i przedłużać ich dzieło.

Marcin Giżycki, filmowiec / filmmaker

Hanna Margolis — 2025-04-29

Tekst, opierając się na metodologii studiów produkcyjnych (w tym analizie credits) oraz wywiadach pogłębionych analizuje genezę i strategie artystyczne Marcina Giżyckiego widzianego przede wszystkim jako wykonującego pracę filmowca. Powstał on na przecięciu praktyk zawodowych autorki (w tym wieloletniej współpracy z samym Giżyckim), a przede wszystkim jego reakcja na działania grupy rekonstrukcyjno-archiwizacyjnej zorganizowanej po śmierci Giżyckiego przez jego żonę Agnieszkę Taborską, która zarchiwizowała i udostępniła ponad 50 filmów jego autorstwa, bądź w jego reżyserii (krótko-, średnio- i długometrażowych) – w tym wiele dotychczas nieznanych. Fakt ten bez wątpienia wskazuje na konieczność dokonania rewizji dorobku życiowego Marcina Giżyckiego, do czego tekst jest badawczą introdukcją.

Ameryka Giżyckiego: „natychmiastowy” ruch obrazów

Filip Lipiński — 2025-04-29

Artykuł dotyczy pisarstwa oraz aktywności fotograficznej Marcina Giżyckiego, wybitnego historyka sztuki, filmoznawcy, twórcy filmów i fotografa. Jednocześnie ramą, która łączy dyskutowane tu, rozmaite aspekty jego działalności jest refleksja nad Ameryką i kulturą Stanów Zjednoczonych. W pierwszej części tekstu wskazuję na niecodzienną interdyscyplinarność Giżyckiego, który łączył kompetencję i wykształcenie historyka sztuki z zaprzątającymi go od początku działalności akademickiej i popularyzatorskiej badaniami nad filmem. Następnie odnoszę się do jego refleksji nad statusem Ameryki jako mitu, wyobrażeniowo-dyskursywnej sfery przekraczającej geopolityczne granice Stanów Zjednoczonych, wykształconej tak przez Amerykanów jak i – przede wszystkim, choć nie tylko – Europejczyków. W tym kontekście osadzam też główny przedmiot analizy, czyli fotograficzną twórczość Giżyckiego, zwłaszcza ulubioną przez niego fotografię polaroidową. Dokonuję refleksji nad specyfiką fotografii natychmiastowej, łącząc ją z szerszym kontekstem amerykańskiej wizualności. Omawiam polaroidowe kolaże Giżyckiego, zwłaszcza te zawierające charakterystyczny motyw strzałki – indeksu. Uważam, że kolaże lub mozaiki z polaroidów, choć operują zatrzymanym obrazem, mają charakter filmowy, ujawniający ruch i dynamikę nieskończonego odsyłania znaczących, specyficzną dla poststrukturalistycznej refleksji nad Ameryką. Twierdze, że za pomocą swoich fotografii Giżycki włączył się nie tylko w długą tradycję fascynacji amerykańską ikonosferą, ale również ową sferę współtworzył.

Portret krytyka z czasów młodości

Adam Trwoga — 2025-04-29

W artykule opisano wybrane elementy z biografii i spuścizny pisarskiej Marcina Giżyckiego jako krytyka sztuki i filmu. Podstawą są zachowane materiały prasowe, prywatne archiwum krytyka oraz odnaleziona w 2023 roku, a nieopublikowany za życia zbiór Sztuka na metry, będący ciekawym zapisem czasu nie tylko w biografii intelektualnej trzydziestoletniego wtedy Giżyckiego, lecz także dla badań nad sztuką i krytyką końca lat 70. XX wieku w PRL. Gdy przegląda się teksty zamieszczone w Sztuce na metry, można dostrzec wyróżniki późniejszego pisarstwa Giżyckiego o sztuce. Ponadto autor artykułu podjął próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego Giżycki nie wydał tej książki.

Lata 40., lata 50. – sztuka polska widziana na nowo

Marta Leśniakowska — 2025-04-29

Jak dzisiaj widzimy i interpretujemy sztukę lat 40. i 50. XX wieku? Książka wrocławskiej historyczki sztuki Anny Markowskiej, zatytułowana Sztuka i rewolucja. Wieloperspektywiczne ujęcie sztuki polskiej zaraz po wojnie (2022), wpisuje się w aktualny zwrot nowego zainteresowania sztuką tuż powojenną. Jest to fundowane na gruncie rewizjonistycznej historii sztuki i preposteryjności, co pozwala podjąć próbę nowego zarysowania krajobrazu kulturowego/artystycznego tamtych czasów i przybliżenia odpowiedzi na nierozstrzygnięte pytanie: w jaki sposób złożoność ówczesnych nastrojów społecznych i napięcia polityczne znalazły swoje odzwierciedlenie w tamtej kulturze artystycznej. Narracja Markowskiej jest asamblażowa, wieloaspektowa/wieloperspektywiczna, łączy procesy fundowania nowego państwa z rewolucją nowoczesności w zmienionej sytuacji ustrojowej. Rewizjonizm badawczy aktualnych praktyk historiograficznych (mikrohistoria, historia horyzontalna, preposteryjność) pozwala odsłonić niedostrzegane, pomijane, ignorowane czy bagatelizowane kwestie i zapoznanych artystów i przygląda się z innej niż dotąd perspektywy kwestiom kulturowym i społecznym. Sygnalizują je tytuły pięciu części/rozdziałów, gdzie odsłaniane są „ślepe plamki” historii sztuki jako dyscypliny naukowej, która monopolizuje relacje ze sztuką. Stawia to nowe postulaty wobec dzisiejszej historii sztuki, jeśli ma ona znowu odzyskać swoją pozycję wśród nauk humanistycznych. Rewizja powojennego krajobrazu artystycznego dekonstruuje dotychczasowe pole sztuki jako konstruktu o określonych funkcjach politycznych/ideologicznych zorganizowanych wokół mitologii „wielkich artystów” i autorytaryzmu „władzy ekspertów”. Publikacja korzystając niekanonicznie z różnych strategii badawczych: mikrohistorii, studiów przypadków (case studies) czy historii horyzontalnej, jest przykładem aktualnej w humanistyce eseistyki naukowej i narratywizmu, odpowiadając nie „co”, ale „kto mówi”.

Ikonograficzny, krytyczny i materialistyczny: projekt A–Z Andrzeja Tobisa

Anna Kałuża — 2025-04-29

Artykuł jest analizą projektu Andrzeja Tobisa A–Z. Ilustrowany słownik języka niemieckiego i polskiego z perspektywy estetyczno-historycznej. Estetyczna perspektywa pozwala uwypuklić doniosłość projektu Tobisa w zakresie nowatorskiego ujęcia relacji fotograficzno-narracyjnych, oglądanych w kontekstach ikonograficznych. Z kolei historyczne ukierunkowanie refleksji nad projektem Tobisa wydobywa rozumienie fotografii jako medium krytycznego i analitycznego, współuczestniczącego w świecie, sytuującego się na granicy sztuki i nauki, zdolnego do przeformułowania warunków poznania i percepcji. Dodatkowymi aspektami interpretacji są odwołania do innych projektów o podobnych ambicjach: Atlasu obrazów Mnemosyne Aby’ego Warburga, The Bowery in Two Inadequate Descriptive Systems Marthy Rosler oraz Zapisu socjologicznego Zofii Rydet.