Kwartalnik Filmowy

Od redakcji

2024-04-08T13:26:25+02:00

Wprowadzenie do tematyki numeru.

Pamięć w kinie/pamięć po kinie

2024-04-08T13:26:47+02:00

W tekście zostaje podjęta refleksja nad relacjami kina i pamięci. Autorka za punkt wyjścia przyjmuje ontologię André Bazina, poszukując w słynnym eseju francuskiego krytyka odpowiedzi na pytanie o funkcję kina jako narzędzia „balsamowania czasu”. Teoretyczną ramą refleksji jest koncepcja pamięci protetycznej Alison Landsberg (obraz jako proteza pamięci) i postnostalgii Vivian P. Y. Lee (obraz jako zapis wspomnień utekstowionych). Autorka zwraca uwagę na rolę fotografii, którą – za Edgarem Morinem i Rolandem Barthes’em – traktuje jako źródło widmontologii kina. Tekst został zainspirowany filmem Babilon (Babylon, 2022) Damiena Chazelle’a, a zwłaszcza jego eseistycznym finałem, zrealizowanym w duchu Historii kina (Histoire/s/ du cinéma, 1988-1998) Jean-Luca Godarda, który autorka przedstawia jako epitafium dla kina czy też raczej dla jego tradycyjnie rozumianego dyspozytywu. (Materiał nierecenzowany).

Inhalt

2024-04-08T13:26:31+02:00

Spis treści w języku niemieckim.

Pamięć filmu. Mnemotechnika muzeów kina

2024-04-08T13:26:38+02:00

Artykuł proponuje analizę praktyk współczesnego muzealnictwa filmowego, które pozwalają na problematyzowanie pamięci. Założenie badawcze opiera się na przekonaniu, że tak jak współczesne muzealnictwo narracyjne (przyjmujące formę wystaw multimedialnych, interaktywnych, historycznych) staje się coraz bardziej filmowe, cyfrowe i scenograficzne, tak w muzeach kina coraz wyraźniej manifestuje się zwrot ku materii i przywiązanie do fizycznych artefaktów procesów kinematograficznych. Autor odwołuje się do koncepcji między innymi Krzysztofa Pomiana, Aleidy Assmann, Mieke Bal czy Andreasa Huyssena i wprowadza je w taki sposób, by ukazać oryginalne przetworzenia w sytuacji, gdy przedmiotem działań ekspozycyjnych jest film lub jego parateksty. Wraz z postępującą redefinicją filmu jako fenomenu cyfrowego i sieciowego muzea kina stają się istotnym miejscem gromadzenia, badania oraz ekspozycji przeszłych technik filmowych, nośników czy praktyk komunikacyjnych. W analizie zostały wyodrębnione takie transhistoryczne modele muzealnictwa filmowego jak: archiwa, procesy i obiekty.

Kina etniczne Los Angeles

2024-04-08T13:57:10+02:00

Autorka bada kina etniczne w Los Angeles w połowie XX w., umiejscawiając je w szerszym krajobrazie kinowym miasta. Śledzi historię niemieckojęzycznego kina La Tosca Filmbühne, podkreślając, w jaki sposób próbowało ono stworzyć wspólnotę niemieckości poprzez praktyki repertuarowe. Autorka odczytuje duże zainteresowanie widowni kinami etnicznymi przez pryzmat koncepcji pamięci protetycznej autorstwa Alison Landsberg i wskazuje, że filmy wyświetlane w tych miejscach przywoływały obrazy i wspomnienia z krajów pochodzenia widzów. Szeroko zakrojone badania archiwalne pozwalają jej przyjrzeć się również innym kinom etniczne w Los Angeles – w szczególności hiszpańskojęzycznym – w celu zbadania roli, jaką kina obcojęzyczne odegrały dla widzów ze społeczności imigrantów. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: Los Angeles’ Ethnic Cinemas]

O trzech tendencjach kina pamięci narodowej

2024-04-08T13:27:02+02:00

Autorka podejmuje namysł nad współczesnymi polskimi filmami historycznymi (kino pamięci narodowej) i umieszcza je w perspektywie badań nad pamięcią. Wykorzystując kategorię nostalgii w ujęciu Svetlany Boym (2001), wraz z jej rozróżnieniem na nostalgię restauratywną i nostalgię refleksyjną, oraz posiłkując się odwołaniami do formuł gatunkowych (trybu melodramatycznego oraz kina kryminalnego), wyodrębnia trzy tendencje w przedstawianiu przeszłości w kinie pamięci narodowej. Dla ich oznaczenia proponuje określenia: tendencja heroizacyjna, tendencja spiskowego porządkowania świata oraz tendencja przeszłości w barwach ORWO. Odwołując się do przykładów, wskazuje stosowane w omówionych tendencjach mechanizmy oraz zestawy praktyk dyskursywno-pamięciowych.

Komicy i komiksy. Drugie życie gwiazd kina międzywojennego

2024-04-08T13:27:10+02:00

W komiksach publikowanych w polskiej prasie dwudziestolecia międzywojennego wyraźny nurt stanowiły humorystyczne historyjki o filmowych komikach. W artykule są omawiane „filmy rysunkowe” (jak wówczas nazywano prasowe komiksy) poświęcone Charliemu Chaplinowi, Patowi i Patachonowi, oraz komiksowe wcielenia gwiazd kina i kabaretu – Kazimierza „Lopka” Krukowskiego i Adolfa „Dodka” Dymszy. Większość tych utworów podkreśla sowizdrzalskie rysy ekranowych komików, co zwłaszcza w przypadku Chaplina stanowiło powrót do jego filmowych początków. W niektórych z komiksów można dopatrzyć się też reminiscencji konkretnych filmów, jak również – zwłaszcza w przypadku Dodka – próby adaptacji specyficznego języka postaci. Trudno określić, na ile owo drugie życie gwiazd ekranu na łamach prasy komponowało się z odbiorem ich filmów. Z pewnością jednak potęgowało popularność, minimalizując bariery między idolami kina a publicznością, która w wyobraźni przenosiła ich przygody w swojskie realia.

Bergsonowska koncepcja pamięci a filmowe przedstawienia pamięci protetycznej

2024-04-08T13:26:59+02:00

Henri Bergson w pracy Materia i pamięć (1896) odróżnił dwa rodzaje pamięci: mózgową i czystą. Pamięć mózgowa należy do ciała i służy reagowaniu na bodźce, w związku z czym preferuje takie wspomnienia, które są najbardziej przydatne życiowo. Pamięć czysta rejestruje wszystko, co się zdarzyło, również wspomnienia bezużyteczne w prawdziwym życiu. Pierwszy rodzaj sytuuje nas po stronie ciała, a więc biologii. Hołubienie wspomnień bezużytecznych jest wyróżnikiem człowieczeństwa i warunkiem duchowości. Te konstatacje Bergsona, spopularyzowane w teorii Gilles’a Deleuze’a, okazują się niezwykle aktualne przy charakteryzowaniu filmowych przedstawień pamięci protetycznej, w których filmowi protagoniści mają wszczepione implanty pamięci lub też ich pamięć ulega eksternalizacji. Twierdzenia Bergsona o tym, że pamięć jest wyróżnikiem człowieczeństwa, że zachodzi związek między pamięcią a ciałem, a wreszcie, że istnieje podział na wspomnienia praktyczne i niepraktyczne, zachowują tu swoją ważność.

Teatr pamięci wystawiony na próbę? „Całkiem zwyczajny Żyd” w świetle teorii Y. Michala Bodemanna

2024-04-08T13:27:08+02:00

Według Y. Michala Bodemanna współczesna polityka pamięci w Niemczech oraz stosunki niemiecko-żydowskie są podporządkowane tzw. teatrowi pamięci. Filmem, który wydaje się temu przeciwstawiać, jest Całkiem zwyczajny Żyd (Ein ganz gewöhnlicher Jude, reż. Oliver Hirschbiegel, 2005). Jego scenariusz opiera się na krytycznym wobec niemieckiej polityki pamięci monodramie Charlesa Lewinsky’ego o tym samym tytule. Warto zastanowić się, czy dzieło to stanowi krytykę niemieckiej polityki pamięci (wyrażoną w monologu wygłaszanym przez bohatera) jedynie na poziomie deklaratywnym, czy może także faktycznym, to znaczy w obrębie formy filmowej. Ramę teoretyczną artykułu tworzą odniesienia do studiów nad pamięcią – w szczególności do publikacji Bodemanna, ale także do badań Marianne Hirsch nad postpamięcią. Kluczowy element stanowi tu analiza kontekstowa filmu ze względu na liczne odwołania do niemieckich debat o przeszłości. Refleksja nad wybranymi aspektami formy filmowej pozwala zrozumieć rolę filmowych środków wyrazu w procesie (de)konstruowania żydowskości i „teatru pamięci”.

Kurdyjscy powstańcy i postpokolenie. „Big Village” jako interaktywne dzieło pamięci

2024-04-08T13:57:14+02:00

Naród kurdyjski, niemający własnego suwerennego państwa, zamieszkuje w granicach Turcji, Iranu, Iraku i Syrii, często napotykając ograniczenia w zakresie ekspresji kulturowej. Sytuacja ta uniemożliwiła Kurdom wejście do branży filmowej, a filmy dokumentalne stały się ich preferowanym medium ze względu na opłacalność i prostsze wymagania techniczne. Autorzy tych dokumentów zwykle zagłębiają się w bolesne doświadczenia historyczne Kurdów. Big Village (2020) Beri Shalmashi i Lyangelo Vazqueza, wyróżnia się jako pierwszy kurdyjski interaktywny dokument internetowy (i-doc). Misternie splata osobiste i społeczne narracje, koncentrując się na kilku rodzinach i kurdyjskiej grupie powstańczej ze wschodniego Kurdystanu. Dokument przedstawia historie mieszkańców Gewredê, wioski, która w międzyczasie przestała istnieć. Autorka analizuje Big Village przez pryzmat wspomnień powstańców, odziedziczonej pamięci ich dzieci oraz wykorzystania materiałów archiwalnych. Bada też, w jaki sposób i-doc może skutecznie opowiadać współczesnym widzom o traumach historycznych. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: Kurdish Insurgents and Postgeneration: „Big Village” as an Interactive Memory Work]

Pamięć NRD w filmach autorów (zachodnio)niemieckich pierwszej dekady zjednoczonych Niemiec

2024-04-08T13:26:40+02:00

Artykuł traktuje o mechanizmach pamięci zaobserwowanych w zachodnioniemieckich filmach poświęconych tematyce NRD-owskiej, zwłaszcza z przełomu 1989 i 1990 r. Dotyczy głównie pamięci protetycznej, wynikającej z obcowania z mediami, a nie bezpośredniego uczestnictwa we wspominanych wydarzeniach (pamięć epizodyczna), co było typowe dla reprezentacji filmowych autorów z RFN (m.in. Volker Schlöndorff, Helma Sanders-Brahms, Margarethe von Trotta). Skupienie się na pierwszej dekadzie po zjednoczeniu Niemiec daje nadto szansę na uchwycenie w rudymentarnej fazie pamięci funkcjonalnej, eksploatującej wybrane i stałe motywy, fakty i wydarzenia (opresyjna codzienność NRD, nadzór Stasi, wydarzenia z okresu przełomu, zwłaszcza upadek muru, początki zjednoczonych Niemiec) w celu kształtowania oraz legitymizacji tożsamości.

Wędrówka Fausta

2024-04-08T13:26:43+02:00

Postać Fausta, wraz z motywem pragnienia wiedzy, samowiedzy i wiecznej młodości, wreszcie konfrontacji ze złem uosabianym przez szatana, należy do archetypów kultury europejskiej. Autor śledzi wędrówkę Fausta począwszy od przełomu XV i XVI w., kiedy to zaistniał jako postać historyczna i stał się bohaterem ludowej legendy, po współczesność. W końcu XVI w. frankfurcki drukarz Johann Spiess poświęcił mu książkę, która zyskała ogromną popularność. Potem pisali o nim Christopher Marlowe i Johann Wolfgang Goethe, wreszcie Tomasz Mann. Jackiewicz opisuje przeobrażenia tej postaci w kontekście warunków historycznych i kulturowych. Interesuje go też, jak Fausta przyswoiła sztuka filmowa, najpierw w epoce niemej (u Louisa Lumiére’a, Georges’a Mélièsa i Friedricha Wilhelma Murnaua), po czasy współczesne. Sporo miejsca poświęca analizie filmu René Claira Urok szatana (La beauté du diable, 1950). Porównuje wizję Claira z pierwowzorami literackimi, ale przede wszystkim sytuuje ją w polu francuskiej tradycji humanistycznej, a także wobec noweli Jeana Marcenaka. (Materiał nierecenzowany; pierwodruk: „Kwartalnik Filmowy” 1953, nr 10, s. 40-65).

Nieśmiertelny Faust

2024-04-08T13:26:50+02:00

Autorka sytuuje tekst Aleksandra Jackiewicza z 1953 r. w kontekście wydarzeń historycznych i kulturowych, które dokonały się w czasie jego publikacji, ze śmiercią Józefa Stalina włącznie. Na tym tle esej Jackiewicza był wyrazem ucieczki przed polityczną presją doktryny socrealistycznej, która dominowała wówczas w sztuce (także w filmie), w kierunku fascynującego archetypu kultury europejskiej. Uwagę poświęcił on przede wszystkim filmowi Renégo Claira Urok szatana (La beauté du diable, 1950). Autorka konfrontuje tezy Jackiewicza z punktem widzenia literaturoznawczyni Stefanii Skwarczyńskiej. Zastanawia się nad trwałością mitu Fausta i jego współczesnymi reinkarnacjami w filmie oraz kulturowymi przemianami jego znaczenia. (Materiał nierecenzowany).

Table des matières

2024-04-08T13:26:28+02:00

Spis treści w języku francuskim.

O intermedialnych relacjach między filmem i grami wideo

2024-04-08T13:27:05+02:00

Książka Joanny Pigulak Gra w film. Z zagadnień relacji między filmem i grami wideo (2022) to interdyscyplinarne studium dotyczące relacji zachodzących pomiędzy filmem i grami wideo. Autorka skupia się przede wszystkim na analizie filmowych środków wyrazu wykorzystywanych w grach, a także opisuje i interpretuje ich funkcjonowanie w medium interaktywnym, jakim są gry wideo. Korzysta przy tym z zaplecza teoretycznego oraz metod analitycznych wypracowanych na gruncie zarówno filmoznawstwa, jak i groznawstwa, co wpisuje się w model medioznawstwa zorientowanego kulturoznawczo. Na uwagę zasługują analizy i interpretacje filmów i gier powstałych po 2003 r., czyli po upowszechnieniu się konsol siódmej i ósmej generacji. Refleksjom tym towarzyszy namysł teoretyczny, odwołujący się do kluczowych kategorii wiedzy o mediach audiowizualnych, takich jak remediacja, konwergencja, inter- i transmedialność, immersja, a także prezentacja zagadnień szczegółowych: point of view, mise-en-scène, kadrowanie czy narracje transmedialne.

Gdzie jest autorka?

2024-04-08T13:26:35+02:00

Artykuł jest recenzją książki Małgorzaty Radkiewicz Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej (2022), która prezentuje twórczość teoretyczną sześciu artystek filmowych. Są to: Alice Guy-Blaché (1873-1968), Germaine Dulac (1882-1942), Maya Deren (1917-1961), Laura Mulvey (ur. 1941), Trinh T. Minh-ha (ur. 1952) i Alexandra Juhasz (ur. 1964). Autorka skupia się na szczegółowym przedstawieniu wybranych tekstów tych twórczyń i wprowadzeniu w ich refleksję o filmie. Radkiewicz deklaruje, że jej celem jest podkreślenie ich obecności i znaczenia w historii myśli filmowej. W książce brakuje jednak podejścia krytycznego, pozwalającego na większe zdialogizowanie poszczególnych rozdziałów, a w ich obrębie – na odniesienia do kontekstu współczesnego i dzisiejszej teorii.