Kwartalnik Filmowy

Supermigrantka, „Turek na pokaz” i „polscy nieudacznicy”

Magdalena Kempna-Pieniążek — 2025-09-30

Artykuł jest recenzją książki Ewy Fiuk Film jako przestrzeń transkulturowa. Współczesny przypadek niemiecki (2024). Recenzentka zwraca uwagę na zalety tej monografii, w szczególności na zawartą w niej propozycję metodologiczną, opartą na skrupulatnie przestrzeganych procedurach badawczych oraz na dobrze ugruntowanych w humanistyce kategoriach transnarodowości, transkulturowości i postmigracji. Film jako przestrzeń transkulturowa to nie tylko bardzo obszerne i wielowątkowe opracowanie, lecz także swoiste kompendium wątków, którym Ewa Fiuk poświęcała uwagę już we wcześniejszych publikacjach. Jest to zarazem kolejna ważna publikacja w serii „Niemcy – Media – Kultura”, w obrębie której od lat konsekwentnie buduje się repozytorium prac w nowatorski i unikatowy sposób podejmujących rozmaite wątki XX- i XXI-wiecznej kultury niemieckiej.

Dziedzictwo kolonialnej przeszłości w kinie południowokoreańskim

Krzysztof Loska — 2025-09-30

Artykuł jest recenzją książki Joanny Beczkowskiej Południowokoreański nacjonalizm – kategoria Innego w budowaniu filmowych narracji narodowych (2024) poświęconej konstruowaniu tożsamości zbiorowej w powiązaniu z rozwojem narracji narodowych na przykładzie południowokoreańskiego filmu fabularnego. Patrząc na historię kina z perspektywy nauk politycznych, autorka monografii zwraca szczególną uwagę na kwestię rozliczenia z okresem kolonialnym oraz skomplikowane relacje z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną. Kino jest przez nią rozumiane z jednej strony jako narzędzie retoryczne, pozwalające oddziaływać na emocje widzów i kształtować wyobrażenia na temat przeszłości, z drugiej – jako „obiekt kultury”, w którym ważną rolę pełnią konteksty społeczne i polityczne.

Badanie filmu w świetle radykalnego konstruktywizmu

Ewa Fiuk — 2025-09-30

Autorka definiuje problemy i dylematy powstałe w ostatnich latach na gruncie filmoznawstwa, odnosząc się przy tym do głosów pochodzących z samego środowiska naukowego. Wspomina między innymi o specyfice metod empirycznych, trudnościach, na jakie natrafiają stosujący je badacze i badaczki, oraz wątpliwościach, jakie te metody generują. Zasadniczym wątkiem tekstu jest jednak próba wprowadzenia do refleksji filmoznawczej elementów radykalnego konstruktywizmu, nurtu powstałego w latach 70. XX w. na styku filozofii, biologii oraz nauki o poznaniu i rozwijanego przez kolejne dekady głównie w Stanach Zjednoczonych i Republice Federalnej Niemiec. Autorka charakteryzuje założenia konstruktywistyczne, wskazuje ich wpływy w literaturo- i medioznawstwie, a jednocześnie podkreśla, że w zasadzie brakuje ich w badaniach nad filmem. Sporo uwagi poświęca również kwestii reprezentacji jako jednej z naczelnych kategorii opisu i analizy w filmoznawstwie (a także w filozofii i kognitywistyce), podając w wątpliwość zarówno zasadność, jak i sens posługiwania się ową kategorią na tym obszarze.

Dlaczego teraz? Badania empiryczne a zmiany ekosystemu kultury filmowej

Mirosław Filiciak — 2025-09-30

Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie, dlaczego – choć apele o włączenie do polskiej refleksji humanistycznej badań empirycznych sięgają lat 60. – w filmoznawstwie „popyt” na tego typu badania zaczął rosnąć dopiero stosunkowo niedawno. Do analizy wykorzystano narzędzia z obszaru studiów nad infrastrukturą, dzięki czemu obejmuje ona nie tylko przemiany kultury filmowej i pojawiające się w akademii impulsy teoretyczne oraz intelektualne „mody”, ale też zmianę logiki pola pracy naukowej, obejmującą zarówno systemy techniczne, jak i biurokratyczne systemy ewaluacji. To materialistyczne ujęcie pozwala wieloaspektowo przyjrzeć się zmieniającej się roli badaczek i badaczy filmu nie tylko w zmieniającym się ekosystemie medialnym, ale też w sytuacji, w której redefinicji uległy zadania stawiane przed akademią.

Table des matières

Teresa Rutkowska — 2025-09-30

Spis treści w języku francuskim.

Od redakcji

Karolina Kosińska — 2025-09-30

Wprowadzenie do tematyki numeru.

Warstwy znaczeń, warstwy ziemi. Perspektywy nekro-eko-mityczne i ślady przeszłości w filmie Alice Rohrwacher „La Chimera”

Agnieszka Powierska-Domalewska — 2025-09-30

W artykule autorzy analizują film La Chimera, zwracając uwagę na liczne roślinne i zwierzęce motywy, jak również obrazowanie gleby i grobów. Interpretują go jako kontynuację ekologicznego kina Alice Rohrwacher i ukazują w szerszym kontekście refleksji postantropocentrycznej i nekrohumanistycznej. Argumentują, że La Chimera wykazuje charakterystyczną wrażliwość ekologiczną – łączącą odniesienia mitologiczne i metafizyczne z krytyką eksploatacji obejmującej zarówno sferę ludzką, jak i pozaludzką. Analizują sposób, w jaki film odrzuca tradycyjną idealizację włoskiego pejzażu i czerpie z dziedzictwa neorealizmu (rozumianego nie jako styl formalny, lecz jako perspektywa etyczna), by przedstawić złożone relacje łączące światy żywych, umarłych, przyrody i pamięci. Ich zdaniem La Chimera stanowi intrygujący przykład kina ekologicznego, które nie zrywa z tradycją kulturową, lecz łączy różnorodne perspektywy i motywy w chimerycznej wizji: nekrologicznej, mitycznej i politycznie aktualnej. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: Layers of Meaning, Layers of Earth: Necro-Eco-Mythical Perspectives and Traces of the Past in Alice Rohrwacher’s “La Chimera”]

Amerykański horror eko-gotycki: pomiędzy samoświadomą ekokrytyką a ekofobią

Natasza Korczarowska — 2025-09-30

Artykuł jest polemiką z tezą Simona Estoka, wedle którego ekofobia aktywizuje postawy antyśrodowiskowe i podsyca wrogość do natury. Autorka stawia tezę, że we współczesnych amerykańskich horrorach eko-gotyckich ekofobia pracuje na rzecz „ponownego zaczarowania” natury i przywrócenia jej sprawczości. Horrory eko-gotyckie są analizowane w kontekście hipotezy ekofobii Estoka, roślinnego nawiedzenia Matthew Wynn Sivilsa i teorii abiektu Julii Kristevej. Autorka dokonuje rozróżnienia pomiędzy pojęciem eko-gotyku a pojęciem eko-horroru (a także horroru ludowego). W filmach należących do tego drugiego podgatunku natura zwraca się przeciwko ludzkości w rewanżu za degradację środowiska. W podgatunku eko-gotyku nie pojawia się wątek „zemsty” natury, a świat wegetatywny ewokuje nastrój niesamowitości i Kantowskie doświadczenie wzniosłości. Zdaniem autorki gotyk (w idiomatycznej „leśnej” wersji) stanowi fundament amerykańskiej tożsamości.

Od korbki do cyfrowej rejestracji. Ekologia w produkcji filmowej

Filip Kovčin — 2025-09-30

Autor analizuje wpływ rozwoju technologii filmowej na środowisko w perspektywie historycznej – od kinematografu po systemy cyfrowe, stawiając tezę, że energochłonne systemy analogowe ewoluowały w kierunku efektywnych modeli cyfrowych. Proponowaną analizę historyczno-technologiczną uzupełniają zestawienia porównawcze systemów produkcyjnych. Autor przedstawia kaskadowe zależności technologiczne: kolejne innowacje pociągały za sobą wielorakie modyfikacje procesów produkcyjnych, prowadząc do wykładniczego wzrostu zużycia energii i materiałów. Mechanizm ten dobrze ilustruje studium przypadku – Czarnoksiężnika z Oz (The Wizard of Oz) Victora Fleminga z 1939 r. – wskazujące na bezprecedensowe zużycie energii systemu Technicolor. Wykorzystując studia nad infrastrukturą medialną, ekologię mediów i ich archeologię, autor podkreśla konieczność ekologicznej reinterpretacji historii kinematografii jako systemu techniczno-przemysłowego oraz bada oddziaływanie technologii cyfrowych na środowisko.

„Green filming”: austriacki model synergetyczny

Beata Kosińska-Krippner — 2025-09-30

Na podstawie materiałów źródłowych (dokumentów, stron internetowych organizacji, instytucji i firm, a także artykułów) autorka przedstawiła krótką historię austriackiego green filmingu i jego synergetyczny model. Przywołała podejmowane na różnych szczeblach inicjatywy, które nie tylko mają pionierski charakter, lecz także są najbardziej znaczące dla tego modelu, mogącego stanowić inspirację dla innych. Austriacki green filming został pokazany jako element złożonej proekologicznej strategii państwa. Za tło dla niego posłużyły wybrane przykłady wpływu branży filmowej na środowisko oraz zarys początków idei zielonego filmowania. Autorka umownie nazywa green filmingiem lub zieloną produkcją cały potencjalny wkład branży filmowej w kształtowanie zrównoważonego ekologicznie społeczeństwa austriackiego. Przybliża także szczegółowo, na czym konkretnie polega zielone filmowanie, odwołując się do wytycznych austriackiego Eko-znaku UZ 76 i pionierskich w tym państwie zielonych produkcji, oraz przywołuje najnowsze fakty związane z zachwianiem synergii tego modelu, do jakiej doszło w 2025 r.

„Nasza miłość jest pożegnaniem”

Krzysztof Loska — 2025-09-30

Wspomnienie o Profesorze Andrzeju Pitrusie (1968-2025).

„Odczuwanie stylu”. Krajobrazowe Kulturfilmy Alfreda Ehrhardta z okresu Trzeciej Rzeszy

Andrzej Gwóźdź — 2025-09-30

Przedmiotem artykułu są krajobrazowe Kulturfilmy Alfreda Ehrhardta z okresu Trzeciej Rzeszy (Urkräfte am Werk, 1939; Nordische Urwelt, 1941). Według autora stanowią one ewenement wśród filmów edukacyjnych (nie tylko swojej epoki) ze względu zarówno na tematykę (Morze Wattowe, Islandia), jak i poetykę nawiązującą do modernistycznych kodów kultury wizualnej przełomu lat 20. i 30. XX w. – wypracowane w obrębie Bauhausu (Ehrhardt studiował tam przez jeden semestr) idee kształtowania materiału wizualnego oraz zasady wywodzące się z nurtu tzw. nowej fotografii. Autor przedstawia biografię twórczą artysty oraz analizuje jego prace jako interesujące przykłady estetyki ruchomego obrazu w paradygmacie awangardowej widzialności lat 20. XX w., stanowiące jej twórczą kontynuację w okresie Trzeciej Rzeszy. Ehrhardt wymknął się głównemu nurtowi nazistowskiej propagandy, choć nie mógł być wolny od ideologicznych uwikłań. Autor rekonstruuje koncept twórczy artysty, łącząc perspektywy historyczną i teoretyczną oraz przywołując wypowiedzi Ehrhardta.

Kłopotliwe archiwa ekstraktywizmu w sztuce rzecznych narracji Thao Nguyen Phan. Perspektywa ekomedialna

Anna Nacher — 2025-09-30

Artykuł jest analizą praktyki artystycznej wietnamskiej twórczyni Thao Nguyen Phan w perspektywie ekomedialnej. Szczególną uwagę zwraca się w nim na sposoby, w jakie artystka za pomocą intermedialnych prac wideo problematyzuje południowoazjatyckie nowoczesności, archiwa oraz narracje. Zamiast skupiać się wyłącznie na estetyce akwatycznej autorka artykułu przygląda się operacyjnemu poziomowi strategii narracyjnych Thao Nguyen Phan, które podważają ramy epistemologiczne i ideologiczne ekstraktywizmu, oraz wprowadza pojęcie „kłopotliwe/zdziczałe archiwa” (feral archives), inspirowane projektem Anny Tsing, aby lepiej uchwycić kontrekstraktywistyczny charakter omawianej twórczości. Autorka analizuje także, w jaki sposób prace takie jak Becoming Alluvium, First Rain, Brise Soleil czy Mute Grain tworzą przestrzeń dla spekulatywnej, wielogłosowej historii, która odwraca imperialne i kolonialne modele produkcji wiedzy. Następnie proponuje ujęcie ekomedialne pozwalające wyjść poza antropocentryczną i antropoceniczną teorię mediów, a także spojrzeć na media jako na infrastruktury myślenia oraz narzędzia materializacji relacji między ludźmi i więcej-niż-ludzkimi formami życia.

O wodzie, niesporczakach i szparkach. Aleksandra Jaskólska i „hydrofeminizm” polskich filmów oświatowych

Michał Matuszewski — 2025-09-30

Artykuł jest analizą twórczości Aleksandry Jaskólskiej – reżyserki filmów biologicznych i oświatowych powstających w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi – z perspektywy współczesnych nurtów humanistyki środowiskowej i teorii hydrofeminizmu. Autor pokazuje, jak filmy Jaskólskiej, takie jak O wodzie, roślinie i szparkach (1956), Niesporczaki (1968) czy Trzy razy Ewa (1963), splatają tematykę biologiczną, estetykę obrazu mikroskopowego i dydaktyczną formę z refleksją nad ciałem, płcią i relacjami międzygatunkowymi. W tekście zostają przywołane konteksty historii nauki, historii filmu edukacyjnego oraz krytyki kulturowej, z akcentem na rolę kobiet w systemie produkcji filmowej i naukowej PRL. Szczególną uwagę poświęcono wodzie jako medium filmowemu i epistemologicznemu oraz animacji jako narzędziu konceptualizacji życia. Autor proponuje nowe spojrzenie na filmy oświatowe jako formy spekulatywnego myślenia wizualnego, w których nauka i sztuka splatają się z polityką reprezentacji.

Inhalt

Ewa Fiuk — 2025-09-30

Spis treści w języku niemieckim.