Pamiętnik Teatralny

Schronienie: Wspomnienie o Zbigniewie Majchrowskim

Leszek Kolankiewicz — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

21 grudnia 2023 zmarł Zbigniew Majchrowski, literaturoznawca, teatrolog, krytyk kultury – tekst przypomina dwóch najważniejszych twórców, którymi się zajmował: Mickiewicza i Różewicza. Mickiewiczowi poświęcił dyptyk: Cela Konrada i Krypta Gustawa, który daje wgląd w historię teatru polskiego od początku XX wieku do dziś. Dyptyk Majchrowskiego mówi o historycznych przemianach i o aktualnym stanie zbiorowej duszy Polaków: inscenizacje Dziadów jawią się w nim jako komentarz metaspołeczny, może najważniejszy i najbardziej doniosły w historii polskich sztuk widowiskowych. Różewicz znalazł w Majchrowskim krytyka, który go czytał rzetelnie, wnikliwie i z niepospolitą subtelnością – przykłady szczególnie pamiętne to dramaty Na czworakach i Białe małżeństwo. Tekst kończy opowieść o wyprawie Różewicza na grób Shelleya w Rzymie i interpretacja tej wyprawy jako swego rodzaju nie napisanego wiersza – interpretacja dokonana w duchu Majchrowskiego.

Święty Genezjusz na scenie kolegium jezuickiego w Samborze

Małgorzata Mieszek — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Artykuł przybliża nieznaną do tej pory w literaturze przedmiotu jezuicką tragedię Genezjusz, zapisaną w rękopiśmiennym kodeksie z kolegium w Samborze. Jest to opowieść o mimie rzymskim, który podczas odgrywania przed Dioklecjanem parodii chrztu świętego dostąpił łaski nawrócenia i z błazna wykpiwającego religię chrześcijańską zmienił się w jej gorliwego wyznawcę. W artykule rozważania o Samborskim przedstawieniu omówione zostały na szerszym tle historyczno-literackim, w tym wcześniejszych realizacji motywu Genezjusza, zwłaszcza na gruncie polskiego teatru jezuickiego. Artykuł pokazuje stosunek osiemnastowiecznej tragedii do średniowiecznej podstawy źródłowej oraz wcześniejszych realizacji teatralnych. W toku analizy uwidoczniono celowe przekształcenia tematu, których w historii o Genezjuszu dokonał anonimowy jezuita – rozbudowanie historii o wątki rodzinne, usunięcie postaci Dioklecjana, pogłębienie negatywnego wizerunku tytułowej postaci, nadanie jej cech tyrana i prześladowcy. Wprowadzone do tragedii zmiany wiązały się również z dydaktyczno-utylitarną funkcją dramatu, który krytykował nieposłuszeństwo synowskie i niewłaściwe wykorzystywanie kreacyjnej funkcji sztuki oraz unaoczniał siłę chrztu świętego.

Teatralne echa Roku Józefa Wybickiego, czyli gdański przyczynek do trudnej sztuki świętowania jubileuszy

Małgorzata Jarmułowicz — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Tematem artykułu jest zapomniana teatralna odsłona obchodów Roku Józefa Wybickiego w Gdańsku w 1972, wyprzedzająca o pół wieku analogiczną fetę rocznicową poświęconą autorowi hymnu polskiego w 2022. Premiera Kuligu Wybickiego wyreżyserowana przed pięćdziesięciu laty na scenie Teatru Wybrzeże przez doświadczoną realizatorkę repertuaru oświeceniowego Marynę Broniewską, choć pozornie naznaczona piętnem „jubilatyzmu narodowego”, daje ciekawy pretekst do spojrzenia na ów rocznicowy kontekst spektaklu przez pryzmat dopiero teraz widocznych uwikłań reprezentatywnej dla swoich czasów komedii Wybickiego – a wraz z nią całej spuścizny teatralnej polskiego oświecenia – w ideowe uwarunkowania najważniejszych przełomów w historii polskiego teatru powojennego. Kluczowym punktem odniesienia dla poczynionych w artykule rozpoznań jest posttransformacyjna ocena potencjału polskiego repertuaru dziewiętnastowiecznego przedstawiona przez Piotra Morawskiego w monografii Oświecenie: Przedstawienia. Próba rekonstrukcji kształtu samego przedstawienia, oparta na zachowanych archiwaliach, skupia się zaś na odsłonięciu reżyserskiej strategii ujednoznaczniania wcale nieoczywistych sensów sztuki oraz tworzenia dla nich wyrazistej ramy inscenizacyjnej.

Ciała tańczące ku wolności

Joanna Szymajda — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Wstęp Joanny Szymajdy do bloku tekstów Prawo (do) tańca.

Dancing the New Realities: The Beauty and a Beast of the War

Joanna Szymajda, Anton Ovchinnikov — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Tekst jest zapisem doświadczenia bieżącej wojny w Ukrainie, przedstawionym z perspektywy artysty tańca współczesnego – Antona Ovchinnikowa. Uchwycone niemalże in statu nascendi dylematy moralne i trudne wybory – życiowe oraz artystyczne – stanowią swoisty dziennik wojenny, zapis historycznego momentu. Autor zadaje także ważne pytania o odpowiedzialność artystyczną, których aktualność w obliczu nadal trwającego konfliktu wybrzmiewa coraz donośniej. Wprowadzenie Joanny Szymajdy ma zarysować historyczną panoramę zjawisk i postaw artystycznych w reakcji na stan wojny. Autorka skupiła się na prezentacji prac i postaw twórców z XX i XXI wieku, pokazując zróżnicowany format i estetykę dzieł między innymi tak znaczących postaci jak Martha Graham, José Limón, John Cranko czy Rami Be’er.

„Tańcz, opowiedz im wszystko…”: Losy tancerek żydowskich w czasach Holokaustu

Małgorzata Leyko — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

W artykule po raz pierwszy podjęto badania nad losami tancerek żydowskich w czasach Holokaustu. Nowoczesny taniec artystyczny stanowił próbę zdefiniowania własnej tożsamości przez młode kobiety żydowskie, które kwestionowały dotychczasowy model wychowania w tradycji patriarchalnej. Z tego powodu kształcenie w szkołach tańca było bardzo popularne wśród dziewcząt i kobiet żydowskich, a ich absolwentkami mogło być w okresie przedwojennym nawet kilkaset osób. W pracy przyjęto metodę skoncentrowaną na prezentacji losów jednostkowych, które mogą ilustrować skalę opresji, jakiej doświadczały tancerki żydowskie. Ich losy przedstawiono jako realizację trzech matryc biograficznych: emigracja/ucieczka/wygnanie, życie w gettach i próba przetrwania po aryjskiej stronie. Artykuł jest jednocześnie postulatem w sprawie podjęcia systematycznych badań nad tym zagadnieniem.

The Brazilian Contemporary Dance Scene of the Periferia

Maria Claudia Alves Guimarães — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Celem tego artykułu jest omówienie zmian w tańcu scenicznym w Brazylii w ostatnich latach. Do początku XXI wieku praktykowany był głównie przez białych tancerzy z klasy średniej, ale od niedawna w większym stopniu uczestniczą w nim także Afro-Brazylijczycy i osoby ze środowisk mniej uprzywilejowanych społecznie pochodzące z obrzeży miast (periferia). Zdaniem autorki ta zmiana paradygmatu jest efektem polityki kulturalnej władz lokalnych, które począwszy od lat dziewięćdziesiątych starają się zapobiegać przemocy w dużych ośrodkach miejskich, zapewniając mieszkańcom rozrywkę i zajęcia artystyczne. Celem artykułu jest omówienie rosnącej obecności artystów i grup tanecznych poruszających kwestie etniczne i społeczne i rzucających wyzwanie hegemonicznym wartościom, uwzględniając efekty prowadzonej od dwudziestu lat polityki kulturalnej, a także procesy dekolonializacji w szerszej panoramie Ameryki Łacińskiej. Autorka odwołuje się do teorii społecznych związanych z dekolonizacją i marginalizowanymi społecznościami peryferii, sformułowanych między innymi przez Frantza Fanona, Miltona Santosa, Stuarta Halla, Boaventurę de Souza Santosa, Waltera Mignolo i Anibala Quijano.

Parangolés: Taniec i uruchomienie ciała widza w sztuce brazylijskiej lat sześćdziesiątych

Agnieszka Sosnowska — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Autorka analizuje twórczość artysty Hélio Oiticiki i neokonkretyzm brazylijski, aby na tym przykładzie zobrazować zmianę paradygmatu dzieła sztuki zachodzącą od lat sześćdziesiątych, interpretowaną jako droga od dzieła sztuki pojmowanego jako obiekt do efemerycznego wydarzenia. Zmiana ta implikuje osadzenie percepcji dzieła sztuki w doświadczeniu, redefinicję roli odbiorcy, otwarcie na życie codzienne i rzeczywistość społeczną i polityczną. Artykuł koncentruje się na powstałym w latach 1964–1968 cyklu Parangolés, aby ukazać, jak taniec stał się dla Oiticiki medium transformacji sztuki, a także życia społecznego. Parangolés wyglądają jak kolorowe płachty czy długie szarfy. Szyje się je bez uwzględnienia rozmiarów konkretnego ciała. Oplatając się nimi, trzeba dostosować je do swojej sylwetki i poprzez opanowanie materii stworzyć kompozycję w przestrzeni. Doświadcza się ich więc jako mobilnych rzeźb, które poruszają się razem z użytkownikiem czy bezpośrednio na nim.

Prawo do (od)chodzenia albo jak badać „kinetografie” plastyczności w tzw. „Dzienniku" Wacława Niżyńskiego

Wojciech Klimczyk — Mon, 18 Mar 2024 00:00:00 +0100

Chodzenie jest, jak pokazuje Frédéric Gros, niezwykle wieloznaczne, zarówno w przypadku indywidualnej egzystencji, jak i płaszczyzny społeczno-politycznej. Chodzić można dla siebie, ale chodzi się też wspólnie, by coś zamanifestować lub zrealizować konkretny cel. Artykuł dotyczy tej odmiany chodzenia, która, używając określenia Catherine Malabou, może być nazwana chodem plastyczności, a więc takim, który transformuje chodzący podmiot, zmieniając radykalnie jego egzystencjalny, a więc też polityczny status. Na podstawie analizy opisów alpejskich spacerów zaczerpniętych z Ecce homo Fryderyka Nietzschego i tzw. Dziennika Wacława Niżyńskiego, czyli progowych tekstów dwóch słynnych „artystów szaleńców”, rozpatrywane jest w tekście uniwersalne prawo do (od)chodzenia. (Od)chodzenie, jeżeli spojrzeć na nie z perspektywy ontologii przypadłości Malabou, może być postrzegane jako kondycja, która może się przytrafić każdej istocie myślącej i do której godnego przeżycia każda taka istota ma prawo. U Nietzschego i Niżyńskiego znajdujemy niezwykle przejmujące, wieloznaczne opisy takiego (od)chodzenia. Artykuł podejmuje próbę wskazania politycznych konsekwencji tego ruchu.