Towers with Golden Orbs. Motif of Cupolaed Spires with Spherical Supports
Zygmunt Łuniewicz
Zygluniewicz@wp.plPolitechnika Wrocławska, Wydział Architektury (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2461-3031
Abstrakt
Artykuł został poświęcony pomijanemu dotąd motywowi architektonicznemu, jakim są kuliste podpory w hełmach wież, obserwowane w północnej Europie od pocz. XVII w. Podpory te, wywiedzione zapewne z popularnego w ikonografii motywu obelisku opartego na kulach, po raz pierwszy w obrębie hełmu pojawiły się w zaprojektowanej przez Hendrika de Keysera wieży Westerkerk, a następnie w realizacjach jego uczniów w Danii. Pewną rolę w upowszechnieniu tego rozwiązania odegrały także przedstawienia graficzne wież. W tekście prześledzono możliwe drogi rozprzestrzeniania się nowego motywu oraz możliwe powiązania między różnorodnymi obiektami. Zróżnicowane formy i konteksty użycia omawianych podpór nie pozwoliły na wskazanie ich dodatkowych treści ideowych, innych niż te, związane z ich funkcjami prestiżowymi, naturalnie wpisanymi w wieżowe dominanty.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
wieża, hełm, hełm kopulasty, Hendrik de Keyser, region Morza Bałtyckiego, duński renesansBibliografia
Die Bau- und Kunstdenkmale in der DDR – Bezirk Neubrandenburg. Edited by Gerd Baier, Horst Ende, Brigitte Oltmanns and Wolfgang Rechlin. Berlin: Henschelverlag Kunst und Gesellschaft, 1986.
Google Scholar
Blaschke, Julius. Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes. Glogau: Verlag der Buchhandlung Hellmann, 1913.
Google Scholar
Bok, Antoni. “Dzieje kolegiaty i jej architektura.” In Kolegiata w Głogowie. Historia, odbudowa, zabytek, edited by Antoni Bok, 49–72. Głogów: Towarzystwo Ziemi Głogowskiej 2020.
Google Scholar
Bötticher, Adolf. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, part 5: Die Bau- und Kunstdenkmäler in Litauen. Königsberg: Bernh. Teichert, 1895.
Google Scholar
Bötticher, Adolf. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, part 7: Königsberg. Königsberg: Bernh. Teichert, 1897.
Google Scholar
von der Dunk, Thomas. Toren versus traditie. De worsteling van classicistische architecten met een middeleeuws fenomeen. Leiden: Primavera, 2015.
Google Scholar
Eichberg, Henning. “Schwedenfestung und Idealstadt Carlsburg an der Unterweser. Zur Frühgeschichte des neuzeitlichen Ingenieurs.” Deutsches Schiffahrtsarchiv 1 (1975): 25–46.
Google Scholar
Eimer, Gerhard. Carl Gustaf Wrangel som byggherre i Pommern och Sverige. Ett bidrag till stormaktstidens konsthistoria. Stockholm: Almquist & Wiksell, 1961.
Google Scholar
Festschrift zur Einweihung der erneuerten Marienkirche zu Zwickau. Zwickau: Zückler, 1891.
Google Scholar
Friedrich, Rolf. “Der Kirchturm der Stadt Lübben.” Lübbener Heimatkalender (1998): 48–56.
Google Scholar
Friedrich, Rolf. “Der Knauf des Lübbener Kirchenturms und sein Inhalt.” Lübbener Heimatkalender (2005): 68–79.
Google Scholar
Fritsch, Georg. Die Burgkirche zu Königsberg i. Pr. und ihre Beziehungen zu Holland. Königsberg i. Pr.: R. Leupold, 1930.
Google Scholar
Grimschitz, Bruno. Die Universitätskirche zu Wien I. Maria Himmelfahrt. München–Zürich: Schnell & Steiner, 1956.
Google Scholar
Groenveld, Simon. “Een onbekend ontwerp van Pieter Aaronsz. Noorwits: De toren van de Willibrorduskerk in Hulst (1663–1667).” Bulletin KNOB 110, no. 1 (2011): 19–43.
Google Scholar
Gurlitt, Cornelius. Bautzen (Stadt). Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. Dresden: Meinhold, 1909.
Google Scholar
Hamburg Lexikon, edited by Franklin Kopitzsch, Daniel Tilgner. Hamburg: Zeiseverlag, 2010.
Google Scholar
von Hansen, Gotthard. Die Kirchen und ehemaligen Klöster Revals. Reval: Lindfors Erben, 1885.
Google Scholar
Haupt, Leopold. Geschichte der Evangelischen Haupt- und Pfarrkirche zu St. Peter und Paul in Görlitz. Görlitz: Heyn, 1857.
Google Scholar
Hirschfeld, Gerhard. Geschichte des Mahnmals und der Kirchenbauten von St. Nikolai in Hamburg. Hamburg: Web-Site-Verlag, 2010.
Google Scholar
Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Ein dynastisch-topographisches Handbuch, vol. 2: Residenzen. Edited by Werner Paravicini. Ostfildern: Jan Thorbecke Verlag, 2003.
Google Scholar
Johanssen, Hugo. The Steenwinckels. The Success Story of a Netherlandish Immigrant Family in Denmark, in The Low Countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480–1680), edited by Konrad Ottenheym, Krista de Jonge, 128–141. Turnhout: Brepols, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1484/M.ARCHMOD-EB.4.00139
Google Scholar
Kałamajska-Saeed, Maria. “Kronika bernardynek świętomichalskich w Wilnie.” Nasza Przeszłość 101 (2004): 331–435.
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2004.101.331-436
Google Scholar
Kałamajska-Saeed, Maria. Rosyjskie pomiary klasztorów skasowanych w roku 1832, vol. 1. Warsaw: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą “Polonika”, 2021.
Google Scholar
Kałamajska-Saeed, Maria. Rosyjskie pomiary klasztorów skasowanych w roku 1832, vol. 2. Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą “Polonika”, 2022.
Google Scholar
Kammann, Christian. Renaissancegärten in Bremen-Verden. Stade: Landschaftsverband Stade, 2012.
Google Scholar
Karling, Sten. “Zur Baugeschichte der Domkirche zu Tallinn.” Verhandlungen der Gelehrten Estnischen Gesellschaft – Commentationes litterarum societatis Esthonicae 30 (1938): 237–248.
Google Scholar
Kragelund, Patrick. A Stage for the King. The Travels of Christian IV of Denmark and the Building of Frederiksborg Castle. Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 2021.
Google Scholar
Kunstdenkmale und Alterthümer im Hannoverschen, vol. 5: Herzogthümer Bremen und Verden mit dem Lande Hadeln, Grafschaften Hoya und Diepholz. Edited by Hector Wilhelm, Hector Mithoff. Hannover: Helwing, 1878.
Google Scholar
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, vol. 6: Kreis Sorau und Stadt Forst. Edited by Joachim Seeger, Hans Erich Kubach. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 1939.
Google Scholar
Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Edited by Jan K. Ostrowski, part 4: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego. Edited by Maria Kałamajska-Saeed, vol. 3: Kościoły Grodna (3). Edited by Maria Kałamajska-Saeed. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2016.
Google Scholar
Minsberg, Ferdinand. Geschichte der Stadt und Festung Gross-Glogau, vol. 2. Glogau: Julius Gottschalk, 1853.
Google Scholar
Munthe, Ludwig Wilhelmson. Kongl. fortifikationens historia, vol. 1–6. Stockholm: P.A. Norstedt & Söner, 1902–1919.
Google Scholar
Ottenheym, Konrad. “Hendrick de Keyser and Denmark.” In Reframing the Danish Renaissance. Problems and Prospects in a European Perspective, edited by Michael Andersen, Birgitte Bøggild Johannsen, Hugo Johannsen, 313–324. Copenhagen–Odense: University Press of Southern Denmark, 2011.
Google Scholar
Passavant, Günter. Wolf Caspar von Klengel, Dresden 1630–1691. Reisen – Skizzen – Baukünstlerische Tätigkeiten. München–Berlin: Deutscher Kunstverlag, 2001.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy SJ. Budowle Jezuickie w Polsce, vol. 1. Kraków: WAM, 1999.
Google Scholar
Paszenda, Jerzy SJ. Święta Lipka. Monografia. Kraków: WAM, 2008.
Google Scholar
Plagemann, Volker. Kunstgeschichte der Stadt Hamburg. Hamburg: Junius Verlag, 1995.
Google Scholar
Pyl, Theodor. Geschichte der Greifswalder Kirchen und Klöster, sowie ihrer Denkmäler, nebst einer Einleitung vom Ursprunge der Stadt Greifswald, vol. 1. Greifswald: Vereinsschrift der Rügisch-Pommerschen Abtheilung der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Alterthumskunde, 1885.
Google Scholar
Schreiber, Rupert. “St. Gregor. Kirche auf dem Elendsfriedhof, von Groote’sche Familienkirche.” In Kölner Kirchen und ihre Ausstattung in Renaissance und Barock, part 2, edited by Margrit Jüsten-Hedtrich, Christoph Bellot, 105–131. Köln: Greven Verlag 2004.
Google Scholar
Skovgaard, Joakim. A King’s Architecture. Christian IV and his buildings. London: H. Evelyn, 1973.
Google Scholar
Steche, Richard. Beschreibende Darstellung der älteren Bauund Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen, issue 1: Amtshauptmannschaft Pirna. Dresden: Meinhold, 1882.
Google Scholar
Steenberg, Jan. “Sankt Nicolai Kirke.” In Danmarks Kirker, edited by Victor Hermansen, Aage Roussell, Jan Steenberg, Nationalmuseet (Denmark), part. 1: København, vol. 1, issue 5–6, 459–621. København: G.E.C. Gad, 1945–1958.
Google Scholar
Steenberg Jan, “Sankt Petri Kirke.” In Danmarks Kirker, edited by Victor Hermansen, Aage Roussell, Jan Steenberg, Nationalmuseet (Denmark), part 1: København, vol. 1, issue 3–4, 229–452. København: G.E.C. Gad, 1945–1958.
Google Scholar
Steenberg, Jan. Christian IV’s Frederiksborg. Arkitektur, interiører, situationer. Hillerød: Frederiksborg amts historiske samfund, 1950.
Google Scholar
Thalmann, Waldemar. Bau- und Kulturgeschichte Tilsit, vol. 2: Renaissance und Barock. Tilsit: Verlag d. Verf., 1926.
Google Scholar
Ulbrich, Anton. Die Wallfahrtskirche in Heiligelinde. Ein Beitrag zur Kunstgeschichte des XVII. und XVIII. Jahrhunderts in Ostpreussen. Strassburg: Heitz & Mündel, 1901.
Google Scholar
Zlat, Mieczysław. Ziębice. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1967.
Google Scholar
Zbor pomnikaw historyi i kul’tury Byelarusi, vol. 2: Hrodzyenskaya voblasts’. Edited by Stanislaw Martselyew. Minsk: Byelaruskaya savyetskaya entsyklapyedyya, 1986.
Google Scholar
Autorzy
Zygmunt ŁuniewiczZygluniewicz@wp.pl
Politechnika Wrocławska, Wydział Architektury Polska
https://orcid.org/0000-0003-2461-3031
Zygmunt Łuniewicz jest adiunktem na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Jego zainteresowania badawcze dotyczą przede wszystkim genezy i systematyki nowożytnych zwieńczeń wieżowych (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska) oraz architektury przełomu średniowiecza i nowożytności w krajach na północ od Alp. Jest autorem prac poświęconych kopulastym hełmom wieżowym, konserwacji wież oraz interpretacji ikonografii architektury.
Statystyki
Abstract views: 308PDF downloads: 169
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
