Układ i odruch: Bach – Bellmer – Wirpsza

Piotr Bogalecki

doi:10.36744/k.3604

Układ i odruch

Bach – Bellmer – Wirpsza

Artykuł recenzowany

Piotr Bogalecki

pbogalecki@gmail.com
Uniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6527-9765

DOI: https://doi.org/10.36744/k.3604

Abstrakt

Artykuł stanowi analizę porównawczą nawiązujących do motywów pasyjnych dzieł Hansa Bellmera (1902–1975) oraz Witolda Wirpszy (1918–1985), której punktem odniesienia są pasje Jana Sebastiana Bacha (1685–1750). Celem dokonanego zestawienia jest próba uchwycenia i zarysowania podstaw poetyki ars passionis na drodze analizy dialektyki reakcji uczuciowych i afektywnych wywoływanych przez artystyczne reprezentacji cierpienia (tytułowy odruch) oraz precyzyjnej konstrukcji elementów formalnych, mających emocje te przedstawić i wywołać (tytułowy układ). Funkcjonowanie dialektyki tej, a także kierunek awangardowych przetworzeń odniesień do tradycji dawnej twórczości pasyjnej, uchwycone jest w interpretacji zwłaszcza dwóch dzieł: wykonanej w 1935 roku fotografii autorstwa Bellmera nawiązującej do ołtarza z Isenheim Matthiasa Grünewalda oraz muzycznego wiersza Prawnicy pochodzący z ukończonego w 1968 roku poematu Wirpszy Faeton.

Słowa kluczowe:

Hans Bellmer, Witold Wirpsza, Johann Sebastian Bach, pasja, cierpienie, ars passionis

Bibliografia

Bellmer, Hans. Lalka. Tłumaczył Jacek S. Buras. W: Jeleński, Konstanty A. Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości, 41-52. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 2013.
Google Scholar

Bellmer, Hans. Mała anatomia nieświadomości fizycznej albo anatomia obrazu. Przełożył Jan M. Kłoczowski. Lublin: M-druk, 1994.
Google Scholar

Bellmer, Hans. „Ojciec”. Tłumaczył Andrzej Urbanowicz. Opcje, nr 1-2 (1997): 77-78.
Google Scholar

Bellmer, Hans. Photographe. Paris: Filipacchi &Centre Georges Pompidou, 1983.
Google Scholar

Cyz, Tomasz. Pasja 20, 21. Powroty Chrystusa. Warszawa: Zeszyty Literackie, 2013.
Google Scholar

Czaja, Dariusz. Lekcje ciemności. Wołowiec: Czarne 2009.
Google Scholar

Eliot, Thomas Stearns. Tradycja i talent indywidualny. Przełożyła Helena Pręczkowska. W: Szkice literackie. Redakcja Witold Chwalewik, 1-12. Warszawa: PAX, 1963.
Google Scholar

Éluard, Paul. Mgliste gry lalki. Przełożyła Grażyna Szymczyk-Kluszczyńska, 40-68. W: Gry lalki. Hans Bellmer. Katowice 1902 – Paryż 1975. Wybór i opracowanie Andrzej Przywara, Adam Szymczyk. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 1998.
Google Scholar

Foster, Hal. “Armor Fou”. October 1991, vol 56: 64-97.
Google Scholar

Foster, Hal. Compulsive Beauty. Cambridge, Mass.: MIT Press 1993.
Google Scholar

Foucault, Michel. [List do K.A. Jeleńskiego z dn. 24 stycznia 1967], 560. W: Jeleński, Konstanty A. Chwile oderwane. Opracowanie Piotr Kłoczowski. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 2010.
Google Scholar

Gardiner, John Eliot. Muzyka w zamku niebios. Portret Johanna Sebastiana Bacha. Przełożyła Katarzyna Matwiejczuk. Kraków: PWM, 2022.
Google Scholar

Hejmej, Andrzej. Muzyczność dzieła literackiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Google Scholar

Jeleński, Konstanty A. Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria 2013.
Google Scholar

Kałuża, Anna. Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej. Kraków: Universitas, 2008.
Google Scholar

Krauss, Rosalind. Bachelors. Cambridge, Mass. – London: MIT Press, 1999.
Google Scholar

Kruszyna, Natalia. „Hans Bellmer w Katowicach, czyli prenatalne podziemie surrealisty, cz. 1”. Witkacy!, nr 2 (2021): https://witkacy.eu/wp/hans-bellmer-w-katowicach-czyli-prenatalne-podziemie-surrealisty-cz-1-natalia-kruszyna/
Google Scholar

Mahon, Alyce. Śmiać się pod nożem. Hans Bellmer i ciało jako anagram. Przełożył Paweł Polit, 147-168. W: Gry lalki. Hans Bellmer. Katowice 1902 – Paryż 1975. Wybór i opracowanie Andrzej Przywara, Adam Szymczyk. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 1998.
Google Scholar

Mianowski, Jarosław. Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XIII-XIX wieku. Toruń: Adam Marszałek, 2000.
Google Scholar

Mellers, Wilfrid. Bach and the Dance of God. London: Faber, 1980.
Google Scholar

Paquet, Marcel. Hans Bellmer. La chair et le temps. Bruxelles: Editions de la Clairière, 1979.
Google Scholar

Schweitzer, Albert. Jan Sebastian Bach. Przełożyli Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: WAB, 2009.
Google Scholar

Taylor, Sue. Hans Bellmer: The Anatomy of Anxiety. Cambridge Mass.: MIT Press, 2000.
Google Scholar

Webb, Peter. Short, Robert. Hans Bellmer. London: Quartet Books, 1985.
Google Scholar

Wierzbicki, Piotr. Boski Bach. Warszawa: Sic!, 2014.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Cząstkowa próba o człowieku i inne wiersze. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2005.
Google Scholar

Wripsza, Witold. Faeton. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2006.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Listy z oflagu. Opracował D. Pawelec. Szczecin: Zaułek Wydawniczy Pomyłka, 2015.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Liturgia. Berlin: Biblioteka Archipelagu, 1985.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Przesądy. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2011.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Varia. Opracował Dariusz Pawelec. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2016.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Zapiski datowane, bez porządku. Książnica Pomorska w Szczecinie, Dział Zbiorów Specjalnych, Archiwum M. Kureckiej i W. Wirpszy [dokument archiwalny].
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-04-29

Cited By / Share

Bogalecki, P. (2025) „Układ i odruch: Bach – Bellmer – Wirpsza”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 348(1), s. 62–69. doi: 10.36744/k.3604.

Autorzy

Piotr Bogalecki
pbogalecki@gmail.com
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-6527-9765

Piotr Bogalecki – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Śląskiego, adiunkt w Instytutach Literaturoznawstwa i Polonistyki. Opublikował monografie: Niedorozmowy. Kategoria niezrozumiałości w poezji Krystyny Miłobędzkiej (2011), Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej (2016) oraz Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy. Białoszewski – Czycz – Drahan – Grześczak – Partum – Wirpsza (2020).