Układ i odruch: Bach – Bellmer – Wirpsza

Piotr Bogalecki

doi:10.36744/k.3604

Arrangement and Reaction

Bach – Bellmer – Wirpsza

Peer-reviewed article

Piotr Bogalecki

pbogalecki@gmail.com
Uniwersytet Śląski (Poland)
https://orcid.org/0000-0002-6527-9765

DOI: https://doi.org/10.36744/k.3604

Abstract

A comparative analysis of the works of Hans Bellmer (1902–1975) and Witold Wirpsza (1918–1985), referring to the passions of Johann Sebastian Bach (1685–1750). The purpose of this comparison is an attempt at grasping and outlining the foundations of the poetics of ars passionis via an analysis of the dialectic of emotional and affective reactions evoked by artistic representations of suffering (the titular impulse) and the precise construction of formal elements intended to represent and evoke such emotions (title arrangement). The functioning of this dialectic as well as the direction of avant-garde transformations of references to the tradition of past passion compositions are captured in an interpretation of two works in particular: a photograph taken in 1935 by Bellmer, referring to Matthias Grünewald’s Isenheim altarpiece, and the musical poem Prawnicy, derived from Wirpsza’s poem Faeton, completed in 1968.

Keywords:

Hans Bellmer, Witolda Wirpsza, Johann Sebastian Bach, passion, suffering, ars passionis

References

Bellmer, Hans. Lalka. Tłumaczył Jacek S. Buras. W: Jeleński, Konstanty A. Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości, 41-52. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 2013.
Google Scholar

Bellmer, Hans. Mała anatomia nieświadomości fizycznej albo anatomia obrazu. Przełożył Jan M. Kłoczowski. Lublin: M-druk, 1994.
Google Scholar

Bellmer, Hans. „Ojciec”. Tłumaczył Andrzej Urbanowicz. Opcje, nr 1-2 (1997): 77-78.
Google Scholar

Bellmer, Hans. Photographe. Paris: Filipacchi &Centre Georges Pompidou, 1983.
Google Scholar

Cyz, Tomasz. Pasja 20, 21. Powroty Chrystusa. Warszawa: Zeszyty Literackie, 2013.
Google Scholar

Czaja, Dariusz. Lekcje ciemności. Wołowiec: Czarne 2009.
Google Scholar

Eliot, Thomas Stearns. Tradycja i talent indywidualny. Przełożyła Helena Pręczkowska. W: Szkice literackie. Redakcja Witold Chwalewik, 1-12. Warszawa: PAX, 1963.
Google Scholar

Éluard, Paul. Mgliste gry lalki. Przełożyła Grażyna Szymczyk-Kluszczyńska, 40-68. W: Gry lalki. Hans Bellmer. Katowice 1902 – Paryż 1975. Wybór i opracowanie Andrzej Przywara, Adam Szymczyk. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 1998.
Google Scholar

Foster, Hal. “Armor Fou”. October 1991, vol 56: 64-97.
DOI: https://doi.org/10.2307/778724 Google Scholar

Foster, Hal. Compulsive Beauty. Cambridge, Mass.: MIT Press 1993.
Google Scholar

Foucault, Michel. [List do K.A. Jeleńskiego z dn. 24 stycznia 1967], 560. W: Jeleński, Konstanty A. Chwile oderwane. Opracowanie Piotr Kłoczowski. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 2010.
Google Scholar

Gardiner, John Eliot. Muzyka w zamku niebios. Portret Johanna Sebastiana Bacha. Przełożyła Katarzyna Matwiejczuk. Kraków: PWM, 2022.
Google Scholar

Hejmej, Andrzej. Muzyczność dzieła literackiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Google Scholar

Jeleński, Konstanty A. Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria 2013.
Google Scholar

Kałuża, Anna. Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej. Kraków: Universitas, 2008.
Google Scholar

Krauss, Rosalind. Bachelors. Cambridge, Mass. – London: MIT Press, 1999.
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/1504.001.0001 Google Scholar

Kruszyna, Natalia. „Hans Bellmer w Katowicach, czyli prenatalne podziemie surrealisty, cz. 1”. Witkacy!, nr 2 (2021): https://witkacy.eu/wp/hans-bellmer-w-katowicach-czyli-prenatalne-podziemie-surrealisty-cz-1-natalia-kruszyna/
Google Scholar

Mahon, Alyce. Śmiać się pod nożem. Hans Bellmer i ciało jako anagram. Przełożył Paweł Polit, 147-168. W: Gry lalki. Hans Bellmer. Katowice 1902 – Paryż 1975. Wybór i opracowanie Andrzej Przywara, Adam Szymczyk. Gdańsk: Słowo/obraz Terytoria, 1998.
Google Scholar

Mianowski, Jarosław. Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XIII-XIX wieku. Toruń: Adam Marszałek, 2000.
Google Scholar

Mellers, Wilfrid. Bach and the Dance of God. London: Faber, 1980.
Google Scholar

Paquet, Marcel. Hans Bellmer. La chair et le temps. Bruxelles: Editions de la Clairière, 1979.
Google Scholar

Schweitzer, Albert. Jan Sebastian Bach. Przełożyli Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: WAB, 2009.
Google Scholar

Taylor, Sue. Hans Bellmer: The Anatomy of Anxiety. Cambridge Mass.: MIT Press, 2000.
Google Scholar

Webb, Peter. Short, Robert. Hans Bellmer. London: Quartet Books, 1985.
Google Scholar

Wierzbicki, Piotr. Boski Bach. Warszawa: Sic!, 2014.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Cząstkowa próba o człowieku i inne wiersze. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2005.
Google Scholar

Wripsza, Witold. Faeton. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2006.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Listy z oflagu. Opracował D. Pawelec. Szczecin: Zaułek Wydawniczy Pomyłka, 2015.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Liturgia. Berlin: Biblioteka Archipelagu, 1985.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Przesądy. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2011.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Varia. Opracował Dariusz Pawelec. Mikołów: Instytut Mikołowski, 2016.
Google Scholar

Wirpsza, Witold. Zapiski datowane, bez porządku. Książnica Pomorska w Szczecinie, Dział Zbiorów Specjalnych, Archiwum M. Kureckiej i W. Wirpszy [dokument archiwalny].
Google Scholar

Download

pdf (Język polski)

Published

2025-04-29

Cited by

Bogalecki, P. (2025) “Arrangement and Reaction: Bach – Bellmer – Wirpsza”, Konteksty, 348(1), pp. 62–69. doi: 10.36744/k.3604.

Authors

Piotr Bogalecki
pbogalecki@gmail.com
Uniwersytet Śląski Poland
https://orcid.org/0000-0002-6527-9765

Piotr Bogalecki – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Śląskiego, adiunkt w Instytutach Literaturoznawstwa i Polonistyki. Opublikował monografie: Niedorozmowy. Kategoria niezrozumiałości w poezji Krystyny Miłobędzkiej (2011), Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej (2016) oraz Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy. Białoszewski – Czycz – Drahan – Grześczak – Partum – Wirpsza (2020).