Między luterańską ortodoksją a pietyzmem:  Obraz męki Chrystusa w „Pasji według św. Jana” Johanna Sebastiana Bacha

Marek Skrukwa

doi:10.36744/k.3764

Między luterańską ortodoksją a pietyzmem

Obraz męki Chrystusa w „Pasji według św. Jana” Johanna Sebastiana Bacha

Artykuł recenzowany

Marek Skrukwa

marekskrukwa@wp.pl
Uniwersytet Ignatianum w Krakowie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0116-4245

DOI: https://doi.org/10.36744/k.3764

Abstrakt

W Bachowskim obrazie ukrzyżowania Chrystusa przedstawionym w Pasji według św. Jana widzimy całą mozaikę środków składających się na indywidualny sposób uchwycenia sceny rozgrywającej się na Golgocie. Sposób ten polega na zastosowaniu niezwykle bogatego języka muzycznego – od prostych w swej konstrukcji recytatywów Ewangelisty, przez skomplikowane zabiegi polifoniczne w dramatycznych chórach turby, aż po kunsztowne arie – w ścisłym połączeniu z warstwą teologiczną. Ten dualizm dobrze oddaje myśl Christopha Wolffa: „Dla Bacha teologia i muzyka były jako dziedziny nauki dwiema stronami tego samego medalu”. Aby poznać teologiczne motywy, jakimi kierował się Bach w czasie tworzenia swoich pasji, niezbędne staje się ukazanie przemian, jakim ulegała wyznawana przez niego wiara – protestantyzm – w XVII i XVIII wieku na gruncie niemieckim. Oprócz dominującej luterańskiej ortodoksji rozwijał się nowy prąd zwany pietyzmem, czyli duchowość akcentująca naturalną możliwość nawiązania osobistej relacji z Bogiem. Bach łączył w swojej twórczości oba te nurty, dając dowód głębokiej wiary i doświadczenia religijnego

Słowa kluczowe:

muzyka baroku, pasja, J.S. Bach, teologia protestancka, pietyzm

Bibliografia

STARODRUKI
Google Scholar

Biblia Sacra, To iest: Wszystkie Księgi Starego i Nowego Przymierza; z Żydowskiego i Greckiego Języka na Polski pilnie i wiernie przetłumaczone, a teraz podług Edycyi Gdańskiey Roku 1632, przedrukowane, Hala Magdeburska 1726 (tzw. Biblia Gdańska 1726).
Google Scholar

Die Deutsche Bibel D. Martini Lutheri (Die heilige Bibel nach S. Herrn D. Martini Lutheri), red. Abraham Calovius, t. I, Wittenberg 1681, t. II i III, 1682.
Google Scholar

POZOSTAŁA LITERATURA
Google Scholar

Buzek Andrzej, Historia Kościoła, Wydawnictwo „Strażnica Ewangeliczna”, Warszawa 1957.
Google Scholar

Delumeau Jean, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. I, Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, przeł. J. M. Kłoczowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.
Google Scholar

Gardiner John Eliot, Muzyka w zamku niebios. Portret Johanna Sebastiana Bacha, przeł. K. Matwiejczuk, PWM, Kraków 2021.
Google Scholar

Geck Martin, Pietismus, III. Die Sprache des Pietismus in der Musik Bachs, [w:] Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Allgemeine Enzyklopädie der Musik: Sachteil, red. Ludwig Finscher, t. VII, Kassel-Stuttgart 1997.
Google Scholar

Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, przeł. R. Popowski, M. Wojciechowski, Wydawnictwo VOCATIO, Warszawa 1995.
Google Scholar

Hegel Georg Wilhelm Friedrich, Wykłady o estetyce, przeł. J. Grabowski, A. Landman, t. III, PWN, Warszawa 1967.
Google Scholar

Kisiel Anna, Koncepcja retoryczna „Pasji według św. Mateusza” Jana Sebastiana Bacha. Próba rekonstrukcji procesu przygotowania oracji muzycznej, Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego, Poznań 2003.
Google Scholar

Koza Stanisław Józef, Ortodoksja, III. W Kościołach i wspólnotach protestanckich, [w:] Encyklopedia katolicka, t. XIV, red. Edward Gigilewicz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, szp. 837–839.
Google Scholar

Leaver Robin Alan, Bachs Theologische Bibliothek, Hänssler, Stuttgart 1983.
Google Scholar

Leaver Robin Alan, J. S. Bach and Scripture. Glosses from the Calov Bible Commentary, Concordia Publishing House, St. Louis 1985.
Google Scholar

Mazur Roman, Bogacz Roman, Słownik analityczny do Biblii greckiej, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2021.
DOI: https://doi.org/10.21906/9788376432045 Google Scholar

Paprocki Henryk, Calov, Calovius, Abraham, [w:] Encyklopedia katolicka, t. II, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Wydawnictwo KUL, Lublin 1995, szp. 1282-1283.
Google Scholar

Pelikan Jaroslav, Jan Sebastian Bach wśród teologów, przeł. E. Sojka, Wydawnictwo CLC, Katowice 2017.
Google Scholar

Porada Rajmund, Lutra teologia krzyża jako podstawa ekumenicznego paradygmatu [w:] Crux Christi – Spes Nostra. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Kopcowi z okazji 60-lecia urodzin, 35-lecia prezbiteratu, 15-lecia sakry biskupiej i 25-leci pracy naukowej, red. Kazimierz Dola, Norbert Widok, „Polska Biblioteka Teologiczna” 101, Wydawnictwo Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2007, s. 87–101.
Google Scholar

Spener Filip Jakub, Pia desideria, przeł. M. Platajs, „Biblioteka Klasyki Ewangelickiej” 5, Wydawnictwo „Augustana”, Bielsko-Biała 2002.
Google Scholar

Skrukwa Marek, Między słowem a muzyką. „Pasja według św. Jana” Johanna Sebastiana Bacha, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie, Kraków 2024.
Google Scholar

Teologia krzyża, [w:] Religia. Encyklopedia PWN, red. Tadeusz Gadacz, Bogusław Milerski, t. IX, PWN, Warszawa 2003, s. 274.
Google Scholar

Tomaszewski Mieczysław, Wokół Pasji Mateuszowej J. S. Bacha, wykład z 01. 04. 2007, XII Dni Bachowskie, Akademia Muzyczna w Krakowie.
Google Scholar

Wolff Christoph, Bach’s Musical Universe. The Composer and His Werk, W. W. Norton & Company, New York 2020.
Google Scholar

Wolff Christoph, Johan Sebastian Bach. Muzyk i uczony, przeł. B. Świderska, Wydawnictwo Locomobila, Warszawa 2011.
Google Scholar

STRONY INTERNETOWE
Google Scholar

https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN782454941&PHYSID=PHYS_0001, [dostęp: 10.09.2024].
Google Scholar

https://francisjacoblesite.wordpress.com/wp-content/uploads/2014/10/cc-tons-affect-des-tonalitecc81s1.pdf, [dostęp: 10.09.2024].
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-04-29

Cited By / Share

Skrukwa, M. (2025) „Między luterańską ortodoksją a pietyzmem: Obraz męki Chrystusa w «Pasji według św. Jana» Johanna Sebastiana Bacha”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 348(1), s. 51–57. doi: 10.36744/k.3764.

Autorzy

Marek Skrukwa
marekskrukwa@wp.pl
Uniwersytet Ignatianum w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-0116-4245

Marek Skrukwa – adiunkt na Uniwersytecie Ignatianum w Krakowie, teolog, muzyk instrumentalista, badacz historii duchowości katolickiej i protestanckiej oraz semantyki języka muzycznego i pokrewieństwa sztuk, autor publikacji naukowych z pogranicza teologii i muzyki. Otrzymał tytuł doktora nauk teologicznych w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (aktualnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II). Wykładał w Karmelitańskim Instytucie Duchowości „Teresianum” w Krakowie oraz w Karmelitańskim Instytucie Duchowości „Carmelitanum” w Warszawie. Ukończył także dwa kierunki studiów na Wydziale Instrumentalnym Akademii Muzycznej w Krakowie: kontrabas i violę da gamba. Prowadził zajęcia dydaktyczne w Międzyuczelnianym Instytucie Muzyki Kościelnej (Akademia Muzyczna / Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) w Krakowie. Jako muzyk instrumentalista bierze czynny udział w życiu koncertowym. Współpracuje z solistami i zespołami muzyki dawnej, między innymi Camerata Cracovia i The Flowery Plain Baroque Ensemble. Występował podczas Wieczorów Wawelskich, Muzycznych Wieczorów na Salwatorze oraz na licznych festiwalach.