„Mebel centralnie planowany”. System projektowania i produkcji mebli w PRL

artykuł recenzowany

Julia Błaszczyńska

blaszczynskajulia@gmail.com
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3060-174X

Abstrakt

Celem niniejszego tekstu jest wyjaśnienie zależności pomiędzy polityką a formą projektowanych mebli i ukazanie administracyjnych determinantów rządzących pracą projektantów, poprzez analizę centralnego zarządzania branżą meblarską oraz obnażenie struktury funkcjonowania przemysłu meblarskiego. Na podstawie archiwów Zjednoczenia Przemysłu Meblarskiego w Poznaniu – instytucji zrzeszającej i kierującej fabrykami mebli przemysłu kluczowego i zapleczem naukowo-badawczym meblarstwa w Polsce okresu PRL – zostały odtworzone relacje pomiędzy poszczególnymi, zależnymi od siebie elementami: projektantami, fabrykami oraz placówkami nadzoru. Tak prowadzone badania centralnie sterowanego systemu produkcji, uwzględniające aspekty organizacji pracy projektowej i funkcjonowanie fabryk, pozwalają na weryfikację możliwych źródeł pochodzenia danej formy, użytego materiału czy w ogóle podejmowanych przez projektantów tematów.

Instytucje finansujące

Narodowe Centrum Nauki, grant nr 2020/39/O/HS2/01917


Słowa kluczowe:

meblarstwo, polskie wzornictwo XX w., gospodarka centralnie sterowana, Poznań

Bochińska, Beata. Zacznij kochać dizajn. Jak kolekcjonować polską sztukę użytkową. Warszawa: Marginesy, 2016.
  Google Scholar

Boćkowska, Aleksandra. To nie są moje wielbłądy. O modzie w PRL. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015.
  Google Scholar

Brzostek, Błażej. „Wokół Emilii”. W: Emilia. Meble, muzeum, modernizm. Kraków–Warszawa: Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej, 2016.
  Google Scholar

Burda, Adam, i Mieczysław Formanowicz. Przemysł meblarski w Polsce. Tworzenie i rozwój. Poznań–Białystok: Arando, 2006.
  Google Scholar

Chcemy być nowocześni. Polski design 1955–1968 z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Redakcja Anna Maga, Anna Frąckiewicz, Anna Demska. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2011.
  Google Scholar

Cymer, Anna. Architektura w Polsce 1945–1989. Warszawa: Centrum Architektury, Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2018.
  Google Scholar

Filipiak, Jadwiga. Novum nie jest grzeszne. Rajmund T. Hałas. Poznań: Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, 2017.
  Google Scholar

Frąckiewicz, Anna. „Cały ten zgiełk. Uwagi o stylu lat 50. XX wieku w polskim wzornictwie”. W: W kręgu sztuki przedmiotu. Studia ofiarowane Profesor Irenie Huml przez przyjaciół, kolegów i uczniów, redakcja Maria Dłutek, Anna Kostrzyńska-Miłosz, 26–37. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2011.
  Google Scholar

Golka, Marian. „Wzornictwo przemysłowe i mebel”. W: Sztuki plastyczne w Poznaniu 1945–1980, redakcja Teresa Kostyrko, 126–131. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1987.
  Google Scholar

Hübner-Wojciechowska, Joanna. Lata 60. XX wieku. Sztuka użytkowa. Poradnik dla kolekcjonerów. Warszawa: Arkady, 2014.
  Google Scholar

Jasiołek, Katarzyna. Asteroid i półkotapczan. O polskim wzornictwie powojennym. Warszawa: Marginesy, 2020.
  Google Scholar

Jasiołek, Katarzyna. Hanna Lachert. Wygoda ważniejsza niż piękno. Warszawa: Marginesy, 2022.
  Google Scholar

Kamosiński, Sławomir. „Strategia naśladownictwa drogą do modernizacji Polski Ludowej? Podłoże klęski przyjętej koncepcji”. W: Modernizacja bez suwerenności. Przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej, redakcja Paweł Grata, 44–62. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021.
  Google Scholar

Kasprzak-Miler, Agnieszka. „Wpływ Biura Nadzoru Estetyki Produkcji na kształt polskiej biżuterii artystycznej”. W: W kręgu sztuki przedmiotu. Studia ofiarowane Profesor Irenie Huml przez przyjaciół, kolegów i uczniów, redakcja Maria Dłutek, Anna Kostrzyńska-Miłosz, 255–264. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2011.
  Google Scholar

Kluczwajd, Katarzyna. Spojrzenie na Rzut. O wyposażeniu domu i wzornictwie w toruńskim wydaniu. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, 2002.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. Ludowość na sprzedaż. Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2013.
  Google Scholar

Korduba, Piotr. „Między monografią a koneserstwem. Badania nad polskim dizajnem XX i początków XXI wieku”. Artium Quaestiones 32 (2001): 5–36.
  Google Scholar

Korżel-Kraśna, Małgorzata. „Meblarstwo na Dolnym Śląsku w latach 1945–1990”. Roczniki Sztuki Śląskiej 23 (2014): 199–216.
  Google Scholar

Kostrzyńska-Miłosz, Anna. Polskie meble 1945–1970. Idee i rzeczywistość. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
  Google Scholar

Kowalski, Jacek. Meble Kowalskich. Ludzie i rzeczy. Poznań: Dębogóra, 2014.
  Google Scholar

Kozina, Irma. Ikony dizajnu w województwie śląskim. Katowice: Muzeum Śląskie w Katowicach, 2024.
  Google Scholar

Kozina, Irma. Polski design. Warszawa: SBM Renata Gmitrzak, 2015.
  Google Scholar

Lees-Maffei, Grace. „Paradygmat produkcyjno-konsumpcyjno-mediacyjny”. Tłumaczenie Filip Lipiński. Artium Quaestiones 32 (2001): 251–293.
  Google Scholar

Lipowicz, Wojciech. „Trwanie «nowoczesności». Wnętrza i meble poznańskie w 1. poł. lat sześćdziesiątych”. W: Użytkowa fantastyka lat pięćdziesiątych, 24–36. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1991.
  Google Scholar

Łuczak-Surówka, Krystyna. „Polskie wzornictwo mebli w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku – poszukiwania nowoczesności”. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Jagielloński, 2010.
  Google Scholar

Maga, Anna. „Meblarstwo «Ładu» po 1945 roku”. W: Spółdzielnia artystów ŁAD, t. 1, redakcja Anna Frąckiewicz, 106–134. Warszawa: Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, 1998.
  Google Scholar

Mazurek, Małgorzata. Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Warszawa: TRIO, 2010.
  Google Scholar

Metcalf, Lee Kendall. The Council of Mutual Economic Assistance. The Failure of Reform. New York: Columbia University Press, 1997.
  Google Scholar

Mikołajczak, Tomasz. Władysław Wincze. Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, 2019.
  Google Scholar

Mrozek, Józef A. Świat do zaprojektowania. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2020.
  Google Scholar

Nowoczesność reglamentowana. Modernizm w PRL. Redakcja Piotr Juszkiewicz, Andrzej Szczerski. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2023.
  Google Scholar

Péteri, György. „Nylon Curtain – Transnational and Transsystemic Tendencies in the Cultural Life of State-Socialist Russia and East-Central Europe”. Slavonica 10, nr 2 (2004): 113–123. https://doi.org/10.1179/sla.2004.10.2.113.
  Google Scholar

Retrotopia. Design for Socialist Spaces. Redakcja Claudia Banz. Berlin: Kunstgewerbemuseum Berlin, 2023.
  Google Scholar

Rzechorzek, Ewa. Moda polska. Warszawa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
  Google Scholar

Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku. Redakcja Czesława Frejlich. Kraków: 2+3d, Fundacja Rzecz Piękna, 2013.
  Google Scholar

Rzeczy pospolite. Polskie wyroby 1899–1999. Redakcja Czesława Frejlich. Olszanica: BoSz, 2001.
  Google Scholar

Rzehak, Katarzyna. „Mieszkanie dla każdej rodziny. Związki pomiędzy normatywami budownictwa wielkopłytowego lat 70. a projektowaniem mebli w tym okresie i stylem wnętrz «mieszkań w blokach» na przykładzie dokumentacji pokazu studialnego IWP na radomskim Osiedlu Ustronie”. Człowiek i Społeczeństwo, nr 42 (2017): 127–143. https://doi.org/10.14746/cis.2017.43.8.
  Google Scholar

Skobelski, Robert. „PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w latach 1956–1970”. Kwartalnik Historyczny 114, nr 3 (2007): 49–90.
  Google Scholar

Smaga, Magdalena. „Krakowskie Fabryki Mebli na tle polskiego meblarstwa w latach 1945–1989”. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr 31 (2013): 223–249.
  Google Scholar

Sołtysiak, Weronika. Jan Bogusławski. Według reguł sztuki i własnego upodobania. Warszawa: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2024.
  Google Scholar

Stano, Bernadeta. Artysta w fabryce. Dwa oblicza mecenatu przemysłowego w PRL. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2019.
  Google Scholar

Sumorok, Aleksandra. „Socrealizm od środka. Design, sztuka wnętrza i modernizacja”. Artium Questiones 32 (2021): 187–227. https://doi.org/10.14746/aq.2021.32.8.
  Google Scholar

Sumorok, Aleksandra, i Tomasz Załuski. Socrealizmy i modernizacje. Łódź: Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi, 2017.
  Google Scholar

Szczerski, Andrzej. Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku. Kraków: DodoEditor, 2015.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. „Bez Ludwika i panny służącej. Projekty nowoczesnych kuchni jako zwierciadło przemian roli kobiet w poodwilżowej Polsce”. Artium Quaestiones 32 (2021): 161–185. https://10.14746/aq.2021.32.7.
  Google Scholar

Szydłowska, Agata. Futerał. O urządzaniu mieszkań w PRL-u. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2023.
  Google Scholar

Węcławska-Lipowicz, Weronika. „Poznańska szkoła architektury wnętrz”. W: Poznańska szkoła architektury wnętrz 1927–2017, redakcja Weronika Węcławska-Lipowicz, s. 13–37. Poznań: Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, 2018.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-12-18

Cited By / Share

Błaszczyńska, J. (2025). „Mebel centralnie planowany”. System projektowania i produkcji mebli w PRL. Biuletyn Historii Sztuki, 87(4), 217–244. https://doi.org/10.36744/bhs.3910

Autorzy

Julia Błaszczyńska 
blaszczynskajulia@gmail.com
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza Polska
https://orcid.org/0000-0003-3060-174X

Julia Błaszczyńska – historyczka sztuki, doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Zajmuje się powojennym dizajnem, polskim wzornictwem meblarskim oraz sztuką użytkową. Autorka artykułów dotyczących rzemiosła artystycznego i dizajnu, kuratorka wystaw, wykładowczyni na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Obecnie realizuje doktorski projekt badawczy „Meblarstwo poznańskie 1945–1989. Edukacja, projektowanie, produkcja” (NCN) pod kierunkiem prof. Piotra Korduby.



Statystyki

Abstract views: 20
PDF downloads: 13


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Julia Błaszczyńska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.