CALL FOR PAPERS

Przyjmujemy gotowe artykuły naukowe – w języku polskim lub angielskim – wpisujące się w tematykę planowanych tomów (jak niżej), ale także teksty niezwiązane z wiodącym tematem numeru, zwłaszcza jeśli dotyczą historii kina polskiego, teorii filmu w ujęciu problemowym bądź poruszają kwestie mało dotychczas przebadane. Czekamy również na recenzje naukowe książek filmoznawczych opublikowanych w Polsce bądź dotyczących polskiego kina i mediów.

Nr 132 (zima 2025)

KINO ŚWIATOWE

(artykuły przyjmujemy do 1 września 2025 r.)

Jednym z wyzwań stojących przed osobami chcącymi zajmować się tzw. kinem światowym jest to, co stanowi jego treść. Syntetyczną czy też spójną refleksję utrudnia tu zarówno różnorodność pojęciowa, jak i wielość perspektyw badawczych. Do World Cinema zalicza się np. filmy realizowane poza Hollywood i stojące w kontrze do estetyki oraz wartości przez ten ośrodek reprezentowanych, utwory arthouse’owe z różnych części świata, Third Cinema oraz produkcje zagraniczne recypowane z perspektywy danego kraju. Bogactwo znaczeniowe może być zaletą, często jednak powoduje chaos, którego okiełznanie stanowi jeden z elementów koncepcji proponowanego tomu. Namysł nad sposobami, a nawet samą zasadnością posługiwania się terminem „kino światowe” jest możliwy w kontekście jednej z najważniejszych publikacji poświęconych tej tematyce – World Cinema: A Critical Introduction (2018), której autorzy proponują trzy poziomy opisu: policentryzm, polimorfizm oraz poliwalencję. Innym ciekawym punktem referencyjnym może być artykuł Przemysława Czaplińskiego Literatura światowa i jej figury (2014), poświęcony krytycznej analizie (także historycznej) tytułowego zjawiska. I nie chodzi tu bynajmniej o konwencjonalne zbliżenie filmu do literatury, lecz o pewien sposób krytycznego namysłu nad tym pierwszym przy użyciu aparatu stosowanego – w interesującym nas paradygmacie – do drugiej.

Zachęcamy także do refleksji nad tym, z jakiej pozycji i dlaczego ustala się to, co za kino światowe uchodzi oraz czy i jak zmiany geopolityczne, ekonomiczne, technologiczne, a także społeczne wpływały bądź wpływają na kształtowanie się jego oblicza.

Przykładowe obszary tematyczne:

• światowość kina widziana z różnych perspektyw geograficznych
• napięcie między światowością a globalnością (np. w kontekście zachowania waloru lokalności wobec amerykanizacji – czy też szerzej: westernizacji – estetyki i produkcji filmowej)
• kino awangardowe jako kino światowe
• historia i historyzm jako matryca kina światowego (zależność elementów fabularnych, narracyjnych oraz inscenizacyjnych od refleksji historycznej w różnych miejscach na świecie)
• wchłanianie elementów kina światowego czy też „światowych” kin narodowych przez Hollywood
• oscarowa kategoria „najlepszy film międzynarodowy” – sens, istota, cel
• jeśli kino światowe, to czy również telewizja światowa?
• obrazoświaty – filmowe uniwersa i multiwersa jako przykład transnarodowego czy transkulturowego wymiaru kina/filmu
• światy obok światów – czy można tłumaczyć daną kulturę za pomocą narzędzi przynależnych dyskursom innej?
• uwikłanie kina w sieć globalnych (sposobów produkcji i dystrybucji) znaczeń, przepływów ekonomicznych i wartości – transnarodowy i transkulturowy aspekt twórczości filmowej

Nr 133 (wiosna 2026)

FILMOZNAWSTWO I MEDIOZNAWSTWO W HUMANISTYCE

(artykuły przyjmujemy do 8 grudnia 2025 r.)

Współczesność można widzieć jako czas osłabienia teorii, zwłaszcza tych z pola humanistyki. W ich miejsce pojawiają się kolejne „zwroty”, często przejściowe i doraźne. Czy jednak zwroty są w stanie zastąpić same teorie, zagwarantować metodologiczne rygory poznania naukowego? A może wystarczy dziś po prostu teoretyzowanie, „mapowanie” pola badawczego zamiast „głębokiego” wglądu ontologicznego i epistemologicznego po to, by nie stracić z oczu trasy wędrówki poznawczej? A jeśli już jakaś nowa teoria (nowe teorie), to czym miałaby ona być i czemu służyć w czasach digitalizacji, tranzytywności kultur mediów, nieustannych przeobrażeń (post)kina?

Pytań teoretycznych jest więcej. Czy znawstwo filmu i mediów traktować jako wspólną dziedzinę, czy odrębne pola? Czy teorię filmu i mediów ujmować w trybie integracyjności oraz komparatystyki, czy też interdyscyplinarności bądź transdyscyplinarności? Czym powinno być znawstwo filmu dziś, kiedy pytanie o to, czym jest film, wcale nie musi świadczyć o ekstrawagancji teoretycznej? Czy macierzystym dlań kontekstem powinien być dziś paradygmat cyfrowości, określony przez dominację algorytmów oraz sztucznej inteligencji? Czy mamy postrzegać kino przez pryzmat teorii krytycznych, czy też lokować je w perspektywach posthumanistycznych (to zresztą nawzajem się nie wyklucza)? Jaką naturę ma dziś dyspozytyw i skąd czerpać inspiracje dla języka dziedziny?

Filmoznawstwo i medioznawstwo są dziś w permanentnym ruchu, napędzane dynamiką przejść od narracji humanistycznych do posthumanistycznych i transhumanistycznych. Czy w takiej sytuacji warto jeszcze rewidować przeszłe, analogowe teorie? I w jaki sposób konceptualizować historie filmu w przestrzeniach inter-, trans- i postmedialnych? Zapraszając czytelników i czytelniczki do udziału w numerze, zachęcamy do dyskusji na temat miejsca filmo- i medioznawstwa we współczesnej humanistyce oraz do podjęcia próby uchwycenia dynamiki ich przemian.

Przykładowe obszary tematyczne:

• dyskursy teoretyczne filmoznawstwa i medioznawstwa w obliczu przemian w humanistyce
• proliferacja zwrotów – potrzeba chwili czy stan teorii po teorii?
• teoretyzowanie vs. mapowanie wobec deficytu teorii
• znawstwo filmu – znawstwo mediów: integracja, inter- czy transdyscyplinarność?
• postkino i postmedia jako obiekty badania oraz narzędzia poznania w naukach humanistycznych
• metajęzyk teorii w czasach jej osłabienia
• film i media ekranowe w paradygmacie cyfrowości
• przemiany dyspozytywu oraz ich aspekt teoretyczny, psychologiczny, formalny, technologiczny
• perspektywy trans- i posthumanistyczne w badaniu filmu i mediów
• teorie krytyczne i krytyka teorii
• historie po nowemu – kolejne wyzwania czy anachroniczny projekt?

Nr 134 (lato 2026)

HISTORIOGRAFIA FILMU I KINA

(artykuły przyjmujemy do 9 marca 2026 r.)

Pisanie historii stanowi kategorię kulturową zmienną historycznie: pojawiają się nowe metodologie i informacje, odsłaniają nieoczywiste dotąd konteksty, kształtują swoiste polityki. Dlatego też, jakkolwiek banalnie to brzmi, historiografia nigdy nie jest przezroczysta, zawsze stanowi narrację, a nie jedynie (neutralną ideologicznie) kronikę – by użyć określeń Haydena White’a, największego chyba propagatora idei traktowania historii i literatury jako rzeczy pokrewnych.

Niniejszy tom „Kwartalnika Filmowego” chcielibyśmy poświęcić właśnie kwestiom kształtowania, wymyślania i zapisywania historii filmu oraz kina. Nowa Historia Kina/Filmu nie jest już nowa i wydaje się, że w trzeciej dekadzie XXI w., gdy mamy – jako badaczki i badacze – do dyspozycji coraz więcej źródeł i danych oraz narzędzia ich przetwarzania, możemy objąć refleksją z jednej strony ich przydatność dla historiografii, a z drugiej – współczesne metody tejże, wcześniej niemożliwe bądź niedostępne.

Dodatkowe pole badań mogą stanowić także nieakademickie narracje historycznofilmowe – polityczne, ideologiczne, publicystyczne, fanowskie, autoteliczne. Interesuje nas nie tylko sama teoria pisania historii filmu i kina, ale też jej splot z tekstem filmowym. Jak jedno kształtuje drugie? Co i jak może się pojawić na ekranie właśnie dlatego, że historia filmu wygląda tak, a nie inaczej? Jakie zmiany w metodologii historiograficznej są wymuszane przez konkretne obrazy i narracje filmowe?

Przykładowe obszary tematyczne:

• historiografia filmowa jako przedmiot badań – stan (auto)refleksji nad dziejami i statusem historiografii kina
• nowe metody i metodyki pracy w/na archiwach
• rewizje paradygmatów i narzędzi Nowej Historii Filmu/Kina
• implementacja w badaniach filmoznawczych najnowszych osiągnięć historiografii i metodologii historii
• historiografia w akademii – tryby uprawiania i nauczania
• obecność historiografii filmu i kina w edukacji oraz przestrzeni publicznej
• historiografie narodowe – perspektywy, przesunięcia, przewartościowania
• wpływ historiografii na lekturę kanonu i archiwum
• filmowa historia w budowie: straty i pominięcia, znaleziska i odkrycia
• historiografia filmografii niebyłych: niezrealizowane projekty, niewydeptane ścieżki, zerwane genealogie, brakujące ogniwa
• metarefleksje historiograficzne w dziełach filmowych
• wpływ przemian politycznych, ideologicznych, instytucjonalnych na historiografię filmu – cenzura, propaganda, zapominanie, odzyskiwanie
• inne „pisanie” historii kina/mediów – eseistyka filmowa, historia w blogosferze i vlogosferze
• mówiona historia kina jako historiografia alternatywna

Nr 135 (jesień 2026)

PRZEMIJANIE I STAROŚĆ

(artykuły przyjmujemy do 1 czerwca 2026 r.)

Truizmem jest – zaprzątająca już umysły starożytnych – podszyta tragizmem myśl o przemijaniu doświadczanym od narodzin. Świat i życie ludzi są zdeterminowane przez ciągły proces stawania się i znikania, który wyzwala różnorodne ruchy i zmiany. Jednak nawet przyjmując z pokorą wariabilistyczny pogląd, że stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, nieustannie czynimy wysiłki, by pozostawić po sobie widomy i trwały ślad.

Przemijanie towarzyszy nam w codziennym życiu, a także w refleksji i ekspresji artystycznej. Sztuka też przemija, choć często podkreślamy, że cenimy w niej uniwersalność i ponadczasowość. Dziś trudno nam wyobrazić sobie kulturę bez Botticellego, Bacha czy Vivaldiego, a przecież zniknęli z niej (a przynajmniej z pola widzenia) na wiele lat. Świat sztuki to świat gwiazd, w każdej jej dziedzinie i niezależnie od jej wartości. Niegdyś zapomniani artyści (wielcy i przeciętni) oraz prace (mistrzowskie i niezbyt udane) stają się nagle niemal popkulturowymi gwiazdami, ale zapewne są i tacy twórcy oraz takie dzieła, które – mimo dawnej świetności – pozostają dla nas niewidoczne, „obserwując” nas z ukrycia. Przemijalność w sztuce filmowej dotyczy nie tylko jej treści, wartości jej idei, ale i materii. Kino przecież także się starzeje. Przemijają i starzeją się złe i dobre filmy, wielkie aktorskie i reżyserskie sławy, technologie kina, by czasem, niespodziewanie powrócić. Botticelli, aby ponownie zaistnieć, potrzebował słynnego historyka sztuki Ruskina, filmy potrzebują czasami tylko ciekawości i uwagi zwykłych widzów.

Zachęcamy do namysłu nad tym, jak kino tematyzuje przemijanie w wymiarze jednostkowym i społecznym, ideowym i materialnym oraz nad przemijalnością samego kina jako przestrzeni fizycznej oraz filmu jako idei, medium i materii, nad mechanizmami, okolicznościami i konsekwencjami nagłych powrotów oraz przyczynami znikania w niebycie.

 Przykładowe obszary tematyczne:

• przemijanie i nieśmiertelność filmów – słusznie zapomniane lub ponownie odkrywane: nowe interpretacje, wartości, znaczenia
• koniec kanonu – przemijanie czyjego/jakiego kina?
• kino w permanentnym kryzysie przemijania – np. przełom dźwiękowy, zmierzch złotej ery Hollywood, backlash reaganomatografii, kryzys pandemiczny itp.
• koniec kina czy post-kino? nowe formy dystrybucji i przemiany praktyk kulturowych
• ageizm a proces produkcji filmu i funkcjonowanie przemysłu filmowego
• filmowe obrazy przemijania życia i zmieniającego się z wiekiem/czasem podejścia do tego procesu
• estetyka procesu rozpadu i efemeryczności
• relacja z materialnością, z własnym istnieniem i z innymi ludźmi w obliczu dysponowania pozornie nieskończonymi zasobami czasu: co zyskujemy, a co tracimy?
• filmowo-ontologiczny motyw nieśmiertelności oraz mumifikacji czasu i ludzkości
• dialektyka przemijalności i trwałości jako kategorii wzajemnie się warunkujących
• wizualizacja upływu czasu, zjawiska przemijania
• przemijalność – postęp, słuszność dziejowa czy strata?
• przemijalność i upływ czasu jako modele futurystycznej archeologii w fantastyce naukowej
• kontrast między przemijalnością a trwałością w gatunkach filmowych: film katastroficzny (przemijanie) i horror wampiryczny albo o zombie (trwałość) – polityczne, społeczne, kulturowe konteksty ich popularności w danym czasie
• filmy-testamenty: ostatnie dzieła twórców czytane w kluczu świadomości przemijania
• kwestie przetrwania filmu jako materiału i dobra kulturowego
• nostalgia za nośnikami
• problem przemijalności i trwałości nośników filmowych i infrastruktury kinowej