Prawo do (od)chodzenia albo jak badać „kinetografie” plastyczności w tzw. „Dzienniku" Wacława Niżyńskiego
Wojciech Klimczyk
wojciech.klimczyk@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3331-1721
Abstrakt
Chodzenie jest, jak pokazuje Frédéric Gros, niezwykle wieloznaczne, zarówno w przypadku indywidualnej egzystencji, jak i płaszczyzny społeczno-politycznej. Chodzić można dla siebie, ale chodzi się też wspólnie, by coś zamanifestować lub zrealizować konkretny cel. Artykuł dotyczy tej odmiany chodzenia, która, używając określenia Catherine Malabou, może być nazwana chodem plastyczności, a więc takim, który transformuje chodzący podmiot, zmieniając radykalnie jego egzystencjalny, a więc też polityczny status. Na podstawie analizy opisów alpejskich spacerów zaczerpniętych z Ecce homo Fryderyka Nietzschego i tzw. Dziennika Wacława Niżyńskiego, czyli progowych tekstów dwóch słynnych „artystów szaleńców”, rozpatrywane jest w tekście uniwersalne prawo do (od)chodzenia. (Od)chodzenie, jeżeli spojrzeć na nie z perspektywy ontologii przypadłości Malabou, może być postrzegane jako kondycja, która może się przytrafić każdej istocie myślącej i do której godnego przeżycia każda taka istota ma prawo. U Nietzschego i Niżyńskiego znajdujemy niezwykle przejmujące, wieloznaczne opisy takiego (od)chodzenia. Artykuł podejmuje próbę wskazania politycznych konsekwencji tego ruchu.
Słowa kluczowe:
chodzenie, chód, Wacław Niżyński, Friedrich Nietzsche, plastycznośćBibliografia
Abenheimer, Karl M. „The Diary of Vaslav Nijinsky: A Patho-graphical Study of a Case of Schizophrenia”. The Psychoanalytic Review 33, no. 3 (1946): 257–284.
Google Scholar
Adler, Alfred. „Preface to The Diary of Vaslav Nijinsky”. Archives of General Psychiatry 38, no. 7 (1981): 834–835. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1981.01780320114014.
DOI: https://doi.org/10.1001/archpsyc.1981.01780320114014
Google Scholar
Buckle, Richard. Nijinsky. Harmondsworth: Penguin Books, 1975.
Google Scholar
Deleuze, Gilles, i Félix Guattari. Anty-Edyp: Kapitalizm i schizofrenia. Tłumaczenie Tomasz Kaszubski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.
Google Scholar
Fernandez-Egea, Emilio. „One Hundred Years Ago: Nijinsky and the Origins of Schizophrenia”. Brain 142, no. 1 (2019): 220–226. https://doi.org/10.1093/brain/awy262.
DOI: https://doi.org/10.1093/brain/awy262
Google Scholar
Foucault, Michel. Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu. Tłumaczenie Hanna Kęszycka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Google Scholar
Foucault, Michel. Porządek dyskursu: Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. Tłumaczenie Michał Kozłowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2002.
Google Scholar
Garafola, Lynn. Diaghilev’s Ballets Russes. New York: Oxford University Press, 1989.
Google Scholar
Gros, Frederic. Filozofia chodzenia. Tłumaczenie Ewa Kaniowska. Warszawa: Czarna Owca, 2021.
Google Scholar
Järvinen, Hanna. „Comedy Ballet as Social Commentary: Till Eulenspiegel (1916)”. Dance Research. The Journal of the Society for Dance Research 32, no. 2 (2014): 144–184. https://www.jstor.org/stable/43281366.
DOI: https://doi.org/10.3366/drs.2014.0105
Google Scholar
Järvinen, Hanna. „Critical Silence: The Unseemly Games of Love in Jeux (1913)”. Dance Research. The Journal of the Society for Dance Research 27, no. 2 (2009): 199–226. https://www.jstor.org/stable/40664429.
DOI: https://doi.org/10.3366/E0264287509000292
Google Scholar
Järvinen, Hanna. Dancing Genius: The Stardom of Vaslav Nijinsky. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137407733
Google Scholar
Järvinen, Hanna. „Dancing without Space: On Nijinsky’s L’Après-midi d’un Faune (1912)”. Dance Research. The Journal of the Society for Dance Research 27, no. 1 (2009): 28–64. https://www.jstor.org/stable/40264006.
DOI: https://doi.org/10.3366/E0264287509000243
Google Scholar
Järvinen, Hanna. „«Great Horizons Flooded with the Alien Light of the Sun»: Le Sacre du Printemps in the Russian Context”. Dance Research. The Journal of the Society for Dance Research 31, no. 1 (2013): 1–28. https://www.jstor.org/stable/43282039.
DOI: https://doi.org/10.3366/drs.2013.0057
Google Scholar
Järvinen, Hanna. „«They Never Dance»: The Choreography of Le Sacre du Printemps, 1913”. Avant 4, no. 3 (2013): 69–108. https://10.12849/40302013.1012.0002.
Google Scholar
Johnston, Adrian, and Catherine Malabou. Self and Emotional Life: Philosophy, Psychoanalysis, and Neuroscience. New York: Columbia University Press, 2013.
Google Scholar
Krasowska, Wiera. Niżyński. Tłumaczenie Eugeniusz Piotr Melech. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
Google Scholar
Malabou, Catherine. Ontologia przypadłości: Esej o plastyczności destrukcyjnej. Tłumaczenie Piotr Skalski. Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2017.
Google Scholar
Malabou, Catherine. Plastyczność u zmierzchu pisma: Dialektyka, destrukcja, dekonstrukcja. Tłumaczenie Piotr Skalski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Google Scholar
Moore, Lucy. Niżyński: Bóg tańca. Tłumaczenie Hanna Pawlikowska-Gannon. Warszawa: Marginesy, 2014.
Google Scholar
Nasierowski, Tadeusz. Gdy rozum śpi a w mięśniach rodzi się obłęd: O życiu i chorobie Wacława Niżyńskiego. Warszawa: Neriton, 2004.
Google Scholar
Nietzsche, Friedrich. Ecce homo: Jak się staje, czym się jest. Tłumaczenie Bogdan Baran. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1995.
Google Scholar
Nietzsche, Friedrich. Tako rzecze Zaratustra: Książka dla wszystkich i dla nikogo. Tłumaczenie Wacław Berent. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2004.
Google Scholar
Nijinsky, Romola. Nijinsky. New York: Pocket Books, 1977.
Google Scholar
Nijinsky, Vaslav. The Diary of Vaslav Nijinsky. Edited by Romola Nijinsky. New York: Simon and Schuster, 1936.
Google Scholar
Nijinski, Vaslav. Cahiers: Le sentiment. Translated by Christian Dumais-Lvowski and Galina Pogojeva. Arles: Actes Sud, 1995.
Google Scholar
Nijinsky, Vaslav. The Diary of Vaslav Nijinsky: Unexpurgated Edition. Translated by Kyril FitzLyon, edited by Joan Acocella. New York: Farrar, Straus, and Giroux, 1999.
DOI: https://doi.org/10.1353/mis.1998.0012
Google Scholar
Niżynskij, Wacław. Czuwstwo: Tietradi. Redakcja Galina Pogojeva. Moskwa: Vagrius, 2000.
Google Scholar
Niżyński, Wacław. Dziennik. Tłumaczenie Grzegorz Wiśniewski. Warszawa: Iskry, 2000.
Google Scholar
Orte, Peter Alois. „The Diaries of Waslaw Nijinsky and the Absence of the Work”. Poljarnyj vestnik. Norwegian Journal of Slavic Studies 19 (2016): 80–101. https://septentrio.uit.no/index.php/vestnik/article/view/3793/3707.
DOI: https://doi.org/10.7557/6.3793
Google Scholar
Ostwald, Peter F. Vaslav Nijinsky: A Leap into Madness. London: Robson Books, 1999.
Google Scholar
Reiss, Françoise. Nijinsky ou la grâce: Sa vie, son esthétique et sa psychologie. Paris: Editions D’aujourd’hui, 1980.
Google Scholar
Safranski, Rüdiger. Nietzsche: A Philosophical Biography. Translated by Shelley Frisch. London: Granta Books, 2002.
Google Scholar
Svobodny, Nicole. „Walking with a Tolstoyan Dancer: Physical and Psychic Mobility in Vaslav Nijinsky’s Diary”. In Migration and Mobility in the Modern Age: Refugees, Travelers, and Traffickers in Europe and Eurasia, edited by Anika Walke, Jan Musekamp, and Nicole Svobodny, 80–107. Bloomington: Indiana University Press, 2017. https://doi.org/10.2307/j.ctt20060x8.7.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt20060x8.7
Google Scholar
Svobodny, Nicole. Nijinsky’s Feeling Mind: The Dancer Writes, The Writer Dances. Lanham: Lexington Books, 2023.
Google Scholar
Young, Julian. Friedrich Nietzsche: A Philosophical Biography. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139107013
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Klimczykwojciech.klimczyk@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-3331-1721
Wojciech Klimczyk - teoretyk i historyk tańca pracujący na stanowisku profesora w Katedrze Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ. Autor książek Erotyzm ponowoczesny (2008), Wizjonerzy ciała: Panorama współczesnego teatru tańca (2010), Wirus mobilizacji: Taniec a kształtowanie się nowoczesności (1455-1795) (2015). Współredaktor wraz z Agatą Świerzowską tomu Music and Genocide (2015) a z Julią Hoczyk Prze-pisać taneczny modernizm:sieci / Re-writing Dance Modernism: Networks (2022). Przez prawie dziesięć lat współtworzył kolektyw taneczny Harakiri Farmers, obecnie pracuje jako niezależny twórca. Kolejną jego książką będzie monografia na temat Wacława Niżyńskiego.
Statystyki
Abstract views: 71PDF downloads: 45
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Wojciech Klimczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
