Święty Genezjusz na scenie kolegium jezuickiego w Samborze

artykuł recenzowany

Abstrakt

Artykuł przybliża nieznaną do tej pory w literaturze przedmiotu jezuicką tragedię Genezjusz, zapisaną w rękopiśmiennym kodeksie z kolegium w Samborze. Jest to opowieść o mimie rzymskim, który podczas odgrywania przed Dioklecjanem parodii chrztu świętego dostąpił łaski nawrócenia i z błazna wykpiwającego religię chrześcijańską zmienił się w jej gorliwego wyznawcę. W artykule rozważania o Samborskim przedstawieniu omówione zostały na szerszym tle historyczno-literackim, w tym wcześniejszych realizacji motywu Genezjusza, zwłaszcza na gruncie polskiego teatru jezuickiego. Artykuł pokazuje stosunek osiemnastowiecznej tragedii do średniowiecznej podstawy źródłowej oraz wcześniejszych realizacji teatralnych. W toku analizy uwidoczniono celowe przekształcenia tematu, których w historii o Genezjuszu dokonał anonimowy jezuita – rozbudowanie historii o wątki rodzinne, usunięcie postaci Dioklecjana, pogłębienie negatywnego wizerunku tytułowej postaci, nadanie jej cech tyrana i prześladowcy. Wprowadzone do tragedii zmiany wiązały się również z dydaktyczno-utylitarną funkcją dramatu, który krytykował nieposłuszeństwo synowskie i niewłaściwe wykorzystywanie kreacyjnej funkcji sztuki oraz unaoczniał siłę chrztu świętego.


Słowa kluczowe:

Teatr jezuicki XVIII wieku, Sambor, sztuki martyrologiczne, Genezjusz

Aszyk, Urszula. „Lo fingido verdadero Lopego de Vega: U źródeł hiszpańskiego teatru jako metafory świata”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 88–104.
  Google Scholar

Axer, Jerzy. „Paradoks o aktorze – wariant rzymski”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka 26, t. 5 (1998): 11–17.
  Google Scholar

Bailey, Lisa Kaaren. Christianity’s Quiet Success: The Eusebius Gallicanus Sermon Collection and the Power of the Church in Late Antique Gaul. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press, 2010. https://doi.org/10.2307/j.ctvpj7d4d.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvpj7d4d   Google Scholar

Bober Andrzej SJ, tłum. i oprac. „Męczeństwo św. Genezjusza: Pogańskie wyszydzenie Sakramentów Św.”. Vox Patrum 4 (1983): 244–247. https://doi.org/10.31743/vp.10294.
DOI: https://doi.org/10.31743/vp.10294   Google Scholar

Fijałkowski, Adam. „Wincenty z Beauvais OP (ok. 1194–1264) o wychowaniu”. Rozprawy z dziejów oświaty 38 (1997): 11–26.
  Google Scholar

Fijałkowski, Adam. Puer eruditus: Idee edukacyjne Wincentego z Beauvais (ok. 1194–1264). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2001.
  Google Scholar

Frese Witt, Mary Ann. „From Saint Genesius to Saint Genet”. In Metatheater and Modernity: Baroque and Neobaroque, 19–52. Madison: Fairleigh Dickinson University Press, 2013.
  Google Scholar

Geremek, Bronisław. „Człowiek marginesu w średniowieczu”. Przegląd Historyczny 80, nr 4 (1989): 705–727. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4--s705-727/Przeglad_Historyczny-r1989-t80-n4-s705-727.pdf.
  Google Scholar

Kadulska, Irena. Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII w. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993.
  Google Scholar

Kadulska, Irena. Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
  Google Scholar

Kocur, Mirosław. We władzy teatru: Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
  Google Scholar

Kornaś, Tadeusz. „Genezja – modlitwa i pełnosłowie”, Pamiętnik Teatralny 69, z. 2 (2020): 50–71. https://doi.org/10.36744/pt.30.
DOI: https://doi.org/10.36744/pt.30   Google Scholar

Leyko, Małgorzata, i Irena Jajte-Lewkowicz, red. Etos życia – etos sztuki: Wokół legendy o św. Genezjuszu – aktorze. Część 1. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2005.
  Google Scholar

Longosz, Stanisław. „Chrześcijańskie widowiska zastępcze w propozycji Ojców Kościoła”. Vox Patrum 37, t. 67 (2017): 303–360. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_31743_vp_3403/c/3403-3396.pdf.
DOI: https://doi.org/10.31743/vp.3403   Google Scholar

Maroń, Grzegorz. Święci patroni prawników. Rzeszów: Wydawnictwo Fosze, 2011.
  Google Scholar

Okoń, Jan. Dramat i teatr szkolny: Sceny jezuickie XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
  Google Scholar

Okoń, Jan. „Św. Genezjusz w dramacie jezuickim XVII w.”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 75–87.
  Google Scholar

Okoń, Jan. „Św. Genezjusz w dramacie jezuickim XVII w.”. W: Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), 171–184. Warszawa: DIG, 2006.
  Google Scholar

Olkusz, Piotr. „Kiedy Bóg jest reżyserem: Le véritable Saint Genest Jeana Rotrou”. W: Leyko i Jajte-Lewkowicz, Etos życia – etos sztuki, 105–117.
  Google Scholar

Simerka, Barbara. „Metatheater and Skepticism in Early Modern Representations of the Saint Genesius Legend”. Comparative Literature Studies 42, no. 1 (2005): 50–73. https://www.jstor.org/stable/40247460.
DOI: https://doi.org/10.2307/40247460   Google Scholar

Skwara, Ewa. Historia komedii rzymskiej. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.
  Google Scholar

Skwarczyńska, Stefania. „O rozwoju tworzywa słownego i jego form podawczych w dramacie”. Prace Polonistyczne 9 (1951): 369–395.
  Google Scholar

Świontek, Sławomir. „Modele aktorstwa XX wieku”. W: Aktor w kulturze współczesnej. Studia, red. Eleonora Udalska, 9–12. Warszawa: Fundacja Astronomii Polskiej, 1994.
  Google Scholar

Turbak, Piotr SJ, tłum. i oprac. Martyrologium rzymskie oraz elogia świętych i błogosławionych niektórych martyrologiów zakonnych. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitw, 1967.
  Google Scholar

Udalska, Eleonora. „Filemon – aktor męczennik w Igrzysku Leopolda Staffa”. W: Teatralne silva rerum, 108–115. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
  Google Scholar

Wiedner, Daniel. „Der heilige Genesius – der Schauspieler als Märtyrer, der Märtyrer als Schauspieler”. In Märtyrer-Porträts, 74–77. Leiden: Brill, 2007. https://doi.org/10.30965/9783846745533_013.
DOI: https://doi.org/10.30965/9783846745533_013   Google Scholar

Winniczuk, Lidia. „Cicero o teatrze i aktorach”. Meander 14 (1959): 337–343.
  Google Scholar

Winniczuk, Lidia. „O aktorze starożytnym”. Meander 4 (1949): 251–266.
  Google Scholar

Wojciechowska, Beata. „O starości i jej uciążliwościach w Speculum naturale Wincentego z Beauvais (ok. 1194–1264)”. Saeculum Christianum 22 (2015): 36–42. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6059cd74-ed2f-4738-8c1d-64c563f0d6c7.
DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2015.22.04   Google Scholar

Zonenberg, Sławomir. „Funkcja historii w zakonie dominikańskim oraz czynniki kształtujące pamięć historyczną dominikanina w średniowieczu”. Sensus Historiae 9 (2012): 119–142. http://www.sensushistoriae.epigram.eu/index.php/czasopismo/article/view/22.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-03-18

Cited By / Share

Mieszek, M. (2024) „Święty Genezjusz na scenie kolegium jezuickiego w Samborze ”, Pamiętnik Teatralny, 73(1), s. 123–146. doi: 10.36744/pt.1551.

Autorzy

Małgorzata Mieszek 
malgorzata.mieszek@filologia.uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-0737-6233

Małgorzata Mieszek – dr hab., prof. UŁ, pracuje w Zakładzie Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania naukowe obejmują dawny teatr, ze szczególnym uwzględnieniem scen szkolnych i literaturę popularną.



Statystyki

Abstract views: 44
PDF downloads: 21


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Małgorzata Mieszek

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.