Golem i jego epoka

Zbigniew Mikołejko

Abstrakt

Mikołejko analizuje historię kina w perspektywie jego „golemizacji”. Twierdzi, że epoka golema trwa od czasów niemieckiego ekspresjonizmu do dziś. Motyw ten pojawił się w Studencie z Pragi Stellana Rye’a, Golemie Paula Wegenera, Gabinecie doktora Caligari Roberta Wiene i Gabinecie figur woskowych Paula Leniego. Jednak golem zawsze był obecny w kabale, żydowskiej tradycji mistycznej i folklorze wschodnio- i środkowoeuropejskich gett i sztetli. Interpretacja sensu dawania życia golemowi poprzez kabalistyczną i mistyczną tradycję jest rdzeniem tego tekstu. Golem – podobnie jak kwestia diabłów i aniołów, zła i grzechu (zwłaszcza grzechu pierworodnego), czarnej i białej magii, transmigracji i dybuków – stał się bohaterem opowieści gettowych w Europie Środkowej, zwłaszcza w czasach prześladowań. Jak mówi Chaim Bloch: W tych ponurych czasach duchowego ucisku, kiedy cały „zgolemizowany” (vergolemt) świat na naszych oczach ulega szaleństwu, na Wschodzie i Zachodzie, na Północy i Południu, szerzy się straszna golemowska atmosfera, niszcząca wszystko, a nie zjawia się żaden mądry rabbi Löw, który by Golema poskromił.