Meandry czasu teraźniejszego

Andrzej Zalewski

Abstrakt

Zalewski zastanawia się nad ludzkim postrzeganiem czasu. Odwołuje się do Husserlowskiej koncepcji „żywej teraźniejszości”, która nie ginie, lecz ukrywa się w zakamarkach pamięci, gotowa obudzić się pod wpływem nagłego impulsu. Takie doświadczenie czasu zostało zdemistyfikowane po „przełomie Heideggerowskim”. Metafora punktu ogniskującego zostaje zastąpiona metaforą pryzmatu, skrzydeł czy łuków, na strunach których rozwidla się to, co było w przeszłości i to, co się spełni. „Moment” to samorozszczepienie i samozniszczenie. Jednak filozofowie i artyści nie ustają w próbach kontemplacji tej „chwili”, jej „ustabilizowania” i naprawienia. Świat popularnego doświadczenia odciśnięty na światłoczułej kliszy lub taśmie magnetycznej jest w jakiś sposób uchwycony w ruchu. Tom Gunning, autor klasycznego określenia „kino atrakcji”, uważa medium filmowe za spełnione poszukiwanie teraźniejszości. Zalewski zwraca uwagę na fakt, że najnowocześniejsze technologie oddają władzę nad obrazem w ręce widza, który co prawda nie może odzyskać teraźniejszości, ale może ją w iluzoryczny sposób kreować. Obecność jednak od samego początku naznaczona jest piętnem śmierci i upływu czasu. Ten aspekt obrazów filmowych jest szczególnie wyraźny w filmach dokumentalnych. Fikcja ma na celu złagodzenie dramatu, znieczulenie go, ale zdarza się, że nasycona jest piętnem melancholijnej utopii. Zalewski identyfikuje jej źródło w ontologicznym rozziewie między „teraźniejszością” a „obecnością” w pięknych, ale nieuchwytnych obrazach filmowych.