„Byłem wyleczony jak trza…”. O „Mechanicznej pomarańczy” Stanleya Kubricka

Konrad Klejsa

Abstrakt

Filmy Kubricka pokazują nieufność wobec społeczeństwa, postrzeganego jako więzienie tłumiące indywidualność. Ta indywidualność jest zmuszana przez ideologiczną machinę państwa do działania w sztuczny i nienaturalny sposób. Dwie sfery problemów składają się na uniwersum Kubrickowskich znaczeń definiujących świat jako nieprzyjazne miejsce zamieszkiwane przez bohaterów bezskutecznie próbujących wyrwać się z ograniczeń kultury. Jeden z nich wiąże się z freudowską koncepcją dwoistości natury jako najważniejszej cechy człowieka, rozpiętej między pierwotnymi instynktami a kulturowymi rygorami, drugi zaś z funkcjonowaniem człowieka w systemie społecznym, postrzeganym jako represyjny mechanizm tłumiący indywidualność. Klejsa pisze, jak powstawał film i analizuje go, kładąc nacisk na kwestię przemocy. Według Klejsy Mechaniczna pomarańcza jest punktem stycznym kluczowych motywów Kubricka; sugeruje nieświadome instynkty zabójcze człowieka, a jednocześnie jest głosem przeciwko społeczeństwu. Człowiek zostaje pozbawiony swoich wrodzonych skłonności, gdy społeczeństwo próbuje okiełznać tę naturę i stworzyć idealnego obywatela.