Konstelacja Mulvey

Iwona Kościelecka

i.koscielecka@hotmail.com
badaczka niezależna (Polska)
https://orcid.org/0009-0006-3738-2155

Mirosław Przylipiak


Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112

Abstrakt

Artykuł dotyczy wieloletniej dyskusji, która rozgorzała w następstwie opublikowania sławnego tekstu Laury Mulvey o przyjemności wizualnej. Opisywane są liczne wątki tej dyskusji wiążące się z następującymi pytaniami: czy spojrzenie w klasycznym filmie fabularnym rzeczywiście należy do mężczyzny? Czy kobieta również może być the bearer of the look? Czy mężczyzna może być przedmiotem spektaklu erotycznego? Jak się przedstawiają koncepcje Mulvey w stosunku do odbiorców gejowskich i lesbijskich? Jak wpływa na nie kwestia rasy osób patrzących i oglądanych? Czy model identyfikacji przyjęty przez Mulvey jest trafny? Czy rzeczywiście realizacja feministycznych postulatów wymaga zniszczenia przyjemności? Do tych pytań, które wybrzmiały w trakcie debaty, autorka i autor artykułu dodają własne: czy tekst Mulvey słusznie bywa nazywany rewolucyjnym, czy też raczej jest formą zręcznego rebrandingu? Czy rzeczywiście spojrzenie jest formą władzy? Debata ta nie jest w Polsce znana, stąd potrzeba jej opisania.



Słowa kluczowe:

Laura Mulvey, przyjemność wizualna, władca spojrzenia, przedmiot spojrzenia, skopofilia

[NN] (2018, 15 sierpnia). Suddenly, a Woman Spectator: An Interview with Laura Mulvey. AnotherGaze.com. https://www.anothergaze.com/suddenly-woman-spectator-conversation-interview-feminism-laura-mulvey
  Google Scholar

Arbuthnot, L., Seneca, G. (1982). Pre-Text and Text in „Gentlemen Prefer Blondes”. Film Reader, (5), ss. 112-125.
  Google Scholar

Becker, E., Citron, M., Lesage, J., Rich, R. B. (1981). Lesbians and Film: Introduction to Special Section. Jump Cut, (24-25), ss. 17-21.
  Google Scholar

Carroll, N. (1996). Theorizing the Moving Image. Cambridge: Cambridge University Press.
  Google Scholar

Chaudhuri, S. (2007). Feminist Film Theorists: Laura Mulvey, Kaja Silverman, Teresa de Lauretis, Barbara Creed. London – New York: Routledge.
  Google Scholar

de Lauretis, T. (1984). Alice Doesn’t: Feminism, Semiotics, Cinema. Bloomington: Indiana University Press.
  Google Scholar

de Lauretis, T. (1987). Technologies of Gender: Essays on Theory, Film, and Fiction. Bloomington: Indiana University Press.
  Google Scholar

Diawara, M. (1988). Black Spectatorship: Problems of Identification and Resistance. Screen, 29 (4), ss. 66-79.
  Google Scholar

Doane, M. A. (1987). The Desire to Desire: The Woman’s Film of the 1940s. Bloomington – Indianapolis: Indiana University Press.
  Google Scholar

Doane, M. A. (2017). Conversation/Memory: Reflections on Laura Mulvey. New Review of Film and Television Studies, 15 (4), ss. 426-430. https://doi.org/10.1080/17400309.2 017.1376881
  Google Scholar

Ehrenstein, D. (1998). Open Secret: Gay Hollywood 1928-1998. New York: William Morrow.
  Google Scholar

Ellis, J. (1982). Visible Fictions. London: Routledge and Kegan Paul.
  Google Scholar

Elsaesser, T., Hagener, M. (2015). Teoria filmu: wprowadzenie przez zmysły (tłum. K. Wojnowski). Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Feuer, J. (1984). „Loving with a Vengeance”: Women’s Narrative Pleasures. Jump Cut, (29), ss. 28-29.
  Google Scholar

Funnell, L. (2011). „I Know Where You Keep Your Gun”: Daniel Craig as the Bond-Bond Girl Hybrid in „Casino Royale”. The Journal of Popular Culture, 44 (3), ss. 455-472.
  Google Scholar

Gaines, J. (1984). Women and Representation. Jump Cut, (29), ss. 25-27.
  Google Scholar

Gaines, J. (1986). White Privilege and Looking Relations: Race and Gender in Feminist Film Theory. Cultural Critique, (4), ss. 59-79.
  Google Scholar

Gamman, L. (1988). Watching the Detectives: The Enigma of the Female Gaze. W: L. Gamman, M. Marshment (red.), Female Gaze: Women as Viewers of Popular Culture (ss. 8-26). London: The Women’s Press.
  Google Scholar

Glenn, C. (2017). Complicating the Theory of the Male Gaze: Hitchcock’s Leading Men. New Review of Film and Television Studies, 15 (4), ss. 496-510.
  Google Scholar

hooks, b. (1992). Black Looks: Race and Representation. Boston: South End Press.
  Google Scholar

Kaplan, E. A. (1983). Women and Film: Both Sides of the Camera. London – New York: Routledge.
  Google Scholar

Martin, M. (2014). The Monstrous Non-Heteronormative Formed by the Male Gaze. W: G. Padva, N. Buchweitz (red.), Sensational Pleasures in Cinema, Literature and Visual Culture: The Phallic Eye (ss. 62-73). New York: Palgrave Macmillan.
  Google Scholar

McNair, B. (2004). Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania (tłum. E. Klekot). Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”.
  Google Scholar

Merck, M. (2007). Mulvey’s Manifesto. Camera Obscura, 22 (3), ss. 1-23.
  Google Scholar

Merck, M. (2015). Dossier: Visual Pleasure at 40. Screen, 56 (4), ss. 477-478.
  Google Scholar

Miller, J. (1971). Spór z McLuhanem (tłum. A. H. Bogucka). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  Google Scholar

Mulvey, L. (2010). Ponowne refleksje nad „Przyjemnością wzrokową i kinem narracyjnym”, zainspirowane „Pojedynkiem w słońcu” Kinga Vidora (1946) (tłum. J. Majmurek). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 79-89). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
  Google Scholar

Mulvey, L. (2010). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 33-47). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
  Google Scholar

Mulvey, L. (2022). Afterimages: On Cinema, Women and Changing Times. London: Reaktion Books.
  Google Scholar

Neale, S. (2001). Męskość jako spektakl (tłum. M. Radkiewicz). W: E. Ostrowska (red.), Gender w kinie europejskim i mediach (ss. 31-44). Kraków: Rabid.
  Google Scholar

O’Donnell, R. (2012). Performing Masculinity: The Star Persona of Tom Cruise. London: Royal Holloway, University of London – Department of Media Arts.
  Google Scholar

Pheasant-Kelly, F. (2014). Reframing Gender and Visual Pleasure: New Signifying Practices in Contemporary Cinema. W: G. Padva, N. Buchweitz (red.), Sensational Pleasures in Cinema, Literature and Visual Culture: The Phallic Eye (ss. 195-212). New York: Palgrave Macmillan.
  Google Scholar

Rall, V. (1993). „This Isn’t Filmmaking, It’s War”: A Gendered Gaze on the Tom Cruise Phenomenon. Visual Anthropology Review, 9 (1), ss. 92-104.
  Google Scholar

Rodowick, D. N. (1982). The Difficulty of Difference. Wide Angle, 5 (1), ss. 4-15.
  Google Scholar

Springer, C. (1984). Black Women Filmmakers. Jump Cut, (29), ss. 34-37.
  Google Scholar

Straayer, C. (1984). Personal Best. Jump Cut, (29), ss. 40-44.
  Google Scholar

Syea, E. (2022, 24 czerwca). The False Freedom of the Female Gaze: Beyond the Gendered Gaze. Iai News. https://iai.tv/articles/the-false-freedom-of-the-female-gaze- -auid-2163
  Google Scholar

Thompson, L. (2010). Unravelling the Puzzle. Wywiad z Laurą Mulvey (tłum. K. Klimek). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 319-351). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
  Google Scholar

Young, L. (1994). Mapping Male Bodies: Thoughts on Gendered and Racialized Looking. W: N. Salaman (red.), What She Wants: Women Artists Look at Men (ss. 39- -50). London – New York: Verso.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-07-02

Cited By / Share

Kościelecka, I. i Przylipiak, M. (2025) „Konstelacja Mulvey”, Kwartalnik Filmowy, (130), s. 130–156. doi: 10.36744/kf.4337.

Autorzy

Iwona Kościelecka 
i.koscielecka@hotmail.com
badaczka niezależna Polska
https://orcid.org/0009-0006-3738-2155

W 2024 r. obroniła na Uniwersytecie Gdańskim doktorat pt. Visual Pleasure in Film Theory and Practice: Laura Mulvey Revisited. Współorganizatorka i uczestniczka konferencji międzynarodowych oraz paneli naukowych m.in. w London Center for Interdisciplinary Research i na Università degli Studi di Palermo. Członkini, inicjatorka i organizatorka okrągłych stołów, m.in. Visual Politics and Postcolonial Issues we współpracy z University of Havana, University of Arts (Hawana), Caribbean Studies Association (Santa Marta, Kolumbia), Latin American Studies Association (Guadalajara, Meksyk) oraz Facultad de Cine (Meksyk). Brała udział w seminariach naukowych Fundacji Katarzyny Kozyry realizowanych w latach 2018-2020. Prowadziła wykłady na festiwalach filmowych Cine en las Aldeas i Filma Afro Cartagena, a badania naukowe prezentowała na konferencjach i kongresach w Europie, Ameryce Łacińskiej i Środkowej oraz na Karaibach. Na University of Arts (ISA) w Hawanie realizowała grant naukowo-dydaktyczny NAWA PROM.


Autorzy

Mirosław Przylipiak 

Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112

Historyk i teoretyk filmu, tłumacz, na Uniwersytecie Gdańskim kieruje Instytutem Badań nad Kulturą. Stypendysta Fundacji Fulbrighta na Uniwersytecie Harvarda (1998-1999) oraz Fundacji Rockefellera (2002). Autor książek: Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego (1994; poszerzone wyd. drugie: 2016), Kino najnowsze (wraz z Jerzym Szyłakiem, 1999), Poetyka kina dokumentalnego (2000; Nagroda im. Bolesława Michałka dla najlepszej książki filmowej roku), Kino bezpośrednie 1960-1963 (t. I, 2008), Kino bezpośrednie 1963-1970. Czas autorów (t. II, 2014) oraz Kino bezpośrednie 1963-1970. Między obserwacją a ideologią (t. III, 2014). Jest też autorem stu kilkudziesięciu studiów z zakresu historii i teorii kina oraz komunikowania audiowizualnego, a ponadto kilkuset recenzji filmowych. Przetłumaczył kilkadziesiąt książek, przede wszystkim z dziedziny psychologii, filmu oraz kultury audiowizualnej. Wśród nich znalazły się takie pozycje jak: Dustin Hoffman Ronalda Bergana (1992), Filozofia horroru albo paradoksy uczuć Noëla Carrolla (2004) i Filozofia sztuki masowej tegoż autora (2011). Założyciel Akademickiej Telewizji Edukacyjnej przy Uniwersytecie Gdańskim, autor kilku filmów dokumentalnych, m.in. Legenda o Janku Wiśniewskim (1994) oraz Czy było kiedy tylu wspaniałych chłopców i dziewcząt (1997).



Statystyki

Abstract views: 30
PDF downloads: 26


Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Iwona Kościelecka, Mirosław Przylipiak

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.