Masa i wspólnota w rytmie kroków. Kontranaliza społeczeństw radzieckiego i czechosłowackiego w filmach Ivana Balaďi „Metrum” i „Las”
Karol Szymański
karol_szymanski@wp.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9158-9452
Abstrakt
Pod koniec lat 60. Ivan Balaďa zrealizował dwa krótkometrażowe filmy dokumentalne Metrum (1967) i Las (Les, 1969). W pierwszym obserwował tłumy podróżnych przemierzających przestrzenie moskiewskiego metra, w drugim zaś – uczestników pogrzebu Jana Palacha, który w styczniu 1969 r. dokonał aktu samospalenia w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego. Autor traktuje kreacyjne filmy Balaďi jako medium postulowanej przez Marca Ferro kontranalizy struktur społecznych oraz relacji władzy w ZSRR i Czechosłowacji. Jego zdaniem reżyserowi udało się – dzięki obserwacji m.in. rytmu, metrum i tempa poruszania się dwóch masowych zgromadzeń – uchwycić w sposób czysto wizualny ich głęboką naturę i rządzące nimi mechanizmy społeczne. Na podstawie szczegółowej analizy filmów, wykorzystującej m.in. pojęcia muzykologiczne, autor uznaje społeczeństwo radzieckie za homogeniczną i bezwolną masę, natomiast społeczeństwo czechosłowackie – za autonomiczną i suwerenną wspólnotę obywatelską.
Słowa kluczowe:
Ivan Balaďa, film dokumentalny, wizualna kontranaliza społeczna, struktury społeczne, rytm i tempo tłumówBibliografia
Arendt, H. (2021). Korzenie totalitaryzmu (tłum. D. Grinberg, M. Szawiel). Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar
Berger, P. L., Luckmann, T. (2010). Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy (tłum. J. Niżnik). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Canetti, E. (1996). Masa i władza (tłum. E. Borg, M. Przybyłowska). Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Chomiński, J., Wilkowska-Chomińska, K. (1983). Formy muzyczne: T. 1. Teoria formy. Małe formy instrumentalne. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Google Scholar
Collins, R. (2011). Łańcuchy rytuałów interakcyjnych (tłum. K. Suwada). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar
Elias, N. (2008). Społeczeństwo jednostek (tłum. J. Stawiński). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Ferro, M. (2011). Kino i historia (tłum. T. Falkowski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia codziennego (tłum. H. Datner-Śpiewak, P. Śpiewak). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Le Bon, G. (1994). Psychologia tłumu (tłum. B. Kaprocki). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Lovejoy, A. (2015). Army Film and the Avant Garde: Cinema and Experiment in the Czechoslovak Military. Bloomington: Indiana University Press.
Google Scholar
Marody, M. (2020). Zindywidualizowane społeczeństwo masowe. Ruch Prawniczy, Socjologiczny i Ekonomiczny, (3), ss. 267-282.
DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2020.82.3.18
Google Scholar
Ortega y Gasset, J. (1982). Bunt mas i inne pisma socjologiczne (tłum. P. Niklewicz). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Przylipiak, M. (2004). Poetyka kina dokumentalnego. Gdańsk – Słupsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego – Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar
Riesman, D., Glazer, N., Denney, R. (1996). Samotny tłum (tłum. J. Strzelecki). Warszawa: Muza.
Google Scholar
Autorzy
Karol Szymańskikarol_szymanski@wp.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-9158-9452
Magister historii, doktor nauk o sztuce, historyk filmu i filmoznawca. Adiunkt w Instytucie Badań nad Kulturą na Uniwersytecie Gdańskim. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Autor książki Krawiec, książę i chłopaki z brązu. Fantazmat homoseksualny w powojennym kinie czechosłowackim (2020). Autor, producent i wykonawca portalu www.naekranachprl.pl, poświęconego rozpowszechnianiu filmów w Polsce w latach 1944-1989. Miłośnik sztuki piosenki Marty Kubišovej, Anny Prucnal i Marianne Faithfull.
Statystyki
Abstract views: 119PDF downloads: 93
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Karol Szymański
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Karol Szymański, Psychologiczny balecik w konkretnym układzie sił. O polskiej recepcji „Wozu do Wiednia” Karela Kachyni , Kwartalnik Filmowy: Nr 101-102 (2018): Kino europejskie XXI wieku
- Karol Szymański, Nieobecni obecni. Próby powrotu duetu Jiří Voskovec i Jan Werich na ekran po 1945 roku , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
- Grzegorz Piotrowski, Karol Szymański, Transnarodowa, czyli wszędzie Obca? Syndrom aktorstwa filmowego Anny Prucnal , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
- Karol Szymański, Tarkowski i Proust. „Zwierciadło” i „W poszukiwaniu straconego czasu” – „co innego”, a przecież „jedno i to samo” , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu
