«Nowy Donkiszot» albo Pornografia nowoczesności: O zapomnianym dramacie Jerzego Żuławskiego

Michał Dudek


Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4380-161X

Abstrakt

Artykuł jest próbą interpretacji Nowego Donkiszota Jerzego Żuławskiego, nieukończonego dramatu, który nigdy nie był przedmiotem badań. Na płaszczyźnie formalnej utwór stanowi najodważniejszy być może eksperyment Żuławskiego jako dramatopisarza, lokujący się w sąsiedztwie projektów teatralnych Stanisława Wyspiańskiego i Tadeusza Micińskiego. Ale Nowy Donkiszot to przede wszystkim arcyciekawy sąd epoki nad nowoczesnością, który przez reinterpretację obecnej w literaturze polskiej figury błędnego rycerza, a także w dialogu z Weselem Wyspiańskiego, diagnozuje impotencję współczesnej Żuławskiemu inteligencji w obliczu rewolucji 1905 i obnaża usypiający charakter rodzącego się przemysłu kulturalnego. Nowoczesny Don Kichot przechodzi w dramacie ewolucję od idealisty, utopijnego fantasty i rewolucyjnego bojownika, poprzez poszukiwacza szczęścia w iluzji i rolę „hamletycznego” hedonisty, aż po krytycznego pornografa nowoczesności. Kod pornograficzny, podniesiony do rangi zasady konstrukcyjnej dramatu, stanowi literacką strategię pozwalającą dramatopisarzowi krytycznie prześwietlić rzeczywistość, której metonimią uczynił rzymski lokal rozrywkowy.


Słowa kluczowe:

Jerzy Żuławski, Don Kichot, Cervantes, rewolucja 1905, modernizm, wstyd, pornografia, nowoczesność

Adorno, T. W. (1999). Minima moralia: Refleksje z poharatanego życia (M. Łukasiewicz, tłum.). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  Google Scholar

Adorno, T.W. (2019). Przemysł kulturalny. Wybrane eseje o kulturze masowej (M. Bucholc, tłum.). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
  Google Scholar

Agamben, G. (2018). Idea prozy (E. Górniak Morgan, tłum.). Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
  Google Scholar

Badiou, A. (2015). Manifesty dla filozofii (A. Wasilewski, tłum.). Warszawa: PWN.
  Google Scholar

Benjamin, W. (2011). Twórca jako wytwórca (H. Orłowski, & J. Sikorski, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Benjamin, W. (2012). Konstelacje. Wybór tekstów (A. Lipszyc, & A. Wołkowicz, tłum.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  Google Scholar

Benjamin, W. (2013). Źródło dramatu żałobnego w Niemczech (A. Kopacki, tłum.). Kraków: Sic!
  Google Scholar

Berent, W. (1974). Ozimina. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  Google Scholar

Charchalis, W., & Żychliński, A. (red.). (2016). Wieczna krucjata: Szkice o „Don Kichocie”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
  Google Scholar

Berman, M. (2016). Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu: Rzecz o doświadczeniu nowoczesności (M. Szuster, tłum.). Kraków: Universitas.
  Google Scholar

De Martino, E. (1971). Ziemia zgryzoty (W. Marucha, tłum.). Warszawa: Książka i Wiedza.
  Google Scholar

Eco, U. (2003). O literaturze (J. Ugniewska, & A. Wasilewska, tłum.). Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA.
  Google Scholar

Horkheimer, M., & Adorno T. W. (1994). Dialektyka oświecenia (M. Łukasiewicz, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
  Google Scholar

Ibsen, H. (1985). Dom Lalki (Nora) (J. Frühling, tłum.). Warszawa: PIW.
  Google Scholar

Latawiec, K., Stachura-Lupa, R., & Waligóra, J. (red.). (2009). Dramat w historii: Historia w dramacie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków.
  Google Scholar

Łoch, E., & Trześniowski, D. (red.). (2011). Zasługi Jerzego Żuławskiego i jego rodu dla literatury i kultury polskiej XIX i XX wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  Google Scholar

Matuszewski, I. (1898). Don Kichot i Robinson: Słów kilka w obronie szlachetnego rycerza z La Manchy. Tygodnik Ilustrowany, 48, 938–939.
  Google Scholar

Miciński, T. (1996). Utwory dramatyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  Google Scholar

Mitosek, Z. (2004). Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych. Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Paczoska, E., Poniatowska, I., & Chmurski, M. (red.). (2017). Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej (1867-1918). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Podraza-Kwiatkowska, M. (1985). Somnambulicy – dekadenci – herosi. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  Google Scholar

Podraza-Kwiatkowska, M. (1992). Literatura Młodej Polski. Warszawa: PWN.
  Google Scholar

Prus, B. (1898). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 314, 2–3.
  Google Scholar

Prus, B. (1898). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 335, 2–3.
  Google Scholar

Sadlik, M. (2016). Słów kilka w obronie szlachetnego rycerza z La Manchy – Don Kichot w wyobrażeniach młodopolan. Acta Universitas Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 33(3), 243–254. https://doi.org/10.18778/1505-9057.33.13
DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.33.13   Google Scholar

Stępnik, K. (1992), Metafory rewolucji w literaturze polskiej lat 1905–1914. Pamiętnik Literacki, 83(2), 59–82.
  Google Scholar

Stępnik, K., & Gabryś, M. (2005). Rewolucja lat 1905–1907: Literatura – Publicystyka – Ikonografia. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  Google Scholar

Straszewicz, L. (1898). Dwa typy – dwie idee. Kraj, 43, 5–9.
  Google Scholar

Tomkowski, J. (1987), Robinson Kruzoe, Don Kichot i tłum. Pamiętnik Literacki, 78(3), 57–75.
  Google Scholar

Turgieniew, I. (1884). Hamlet i Don Kichot: Studium Iwana Turgieniewa. Echo Muzyczne i Teatralne, 26, 28, 30, 32, 34, 36.
  Google Scholar

Wyspiański, S. (1984). Wesele. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1910). Bajka o człowieku szczęśliwym: Nowe opowiadania. Warszawa: E. Wende.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1910). Miasta umarłe. Warszawa: Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1914). Kuszenie szatana: Opowiadania prozą. Lwów: H. Altenberg.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1921). Nowy Donkiszot I: Człowiek z jaguarem. Nowy Przegląd Literatury i Sztuki. 2(4), 80–125.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1921). Nowy Donkiszot II: Ślepa królewna. Nowy Przegląd Literatury i Sztuki. 2(5), 233–258.
  Google Scholar

Żuławski, J. (1960). Eseje. Warszawa: PIW.
  Google Scholar

Żuławski, J. (2016). Z domu. Warszawa: PIW.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-05-12

Cited By / Share

Dudek, M. (2020) „«Nowy Donkiszot» albo Pornografia nowoczesności: O zapomnianym dramacie Jerzego Żuławskiego”, Pamiętnik Teatralny, 69(1), s. 163–184. doi: 10.36744/pt.135.

Autorzy

Michał Dudek 

Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4380-161X

Doktorant w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Przygotowuje monografię poświęconą twórczości Jerzego Żuławskiego pod kierunkiem dr hab. Urszuli Kowalczuk. Bada obszary pogranicza i interferencji literatury, filozofii i teologii. Zajmuje się przede wszystkim literaturą i kulturą przełomu XIX i XX wieku, zwłaszcza pismami Tadeusza Micińskiego i Jerzego Żuławskiego, a także współczesną filozofią kontynentalną.



Statystyki

Abstract views: 1037
PDF downloads: 217


Licencja

Prawa autorskie (c) 2020 Michał Dudek

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.