«Zabawa złożona ze wszystkich, jakich teatr dostarczyć może»: Les Amants magnifiques – Miłość wspaniała
Abstrakt
Artykuł omawia osiemnastowieczną polską adaptację Les Amants magnifiques Moliera autorstwa księżnej Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, której edycję opublikowano w aneksie. Artykuł analizuje zarówno przekład Radziwiłłowej, jak i wystawienie sztuki w 1749 roku w Nieświeżu, gdzie Radziwiłłowie mieli swój prywatny teatr dworski. W dramacie zastosowano zabieg teatru w teatrze, w artykule zaprezentowano więc zagadnienia dotyczące zjawiska metateatralności, przede wszystkim kluczowe propozycje jego rozumienia: klasyfikację Tadeusza Kowzana oraz system opracowany przez Sławomira Świontka na gruncie teorii komunikacji. Autor przedstawia własną propozycję ujęcia metateatru, która umożliwia analizę zjawiska w odniesieniu nie tylko do samego dramatu, ale także do widowisk teatralnych. Wychodząc z założenia, że spektakl teatralny jest sztuczną rzeczywistością, w której istnieje napięcie między realnością a wyobrażoną konwencją, autor wyróżnia cztery aspekty metateatralności: separacja gry w teatr od spektaklu jako całości; transgresja polegająca na grze granicami spektaklu; dwustronna identyfikacja aktora i odtwarzanej postaci; wreszcie absorpcja makrokosmosu świata przez mikrokosmos spektaklu. Autor dowodzi, że zastosowanie powyższych rozróżnień pozwala lepiej zrozumieć, w jakim celu księżna wykorzystywała metateatralne narzędzia proponowane przez Moliera. Argumentuje, że posłużyły one do ukazania rzeczywistości jako swoistego theatrum vitae humanae, na scenie którego człowiek poddawany jest próbie. I choć rozmaite iluzje i pułapki zastawiane przez innych stanowią utrudnienie, to jednak trzymając się swojej cnoty (zwłaszcza miłości), człowiek jest w stanie postępować zgodnie ze swoim przeznaczeniem, którym rządzi Opatrzność Boża.
Słowa kluczowe:
Molière, recepcja Molière'a, przekład, teatr polski 1700–1800, Les Amants magnifiques, metateatr, Franciszka Urszula RadziwiłłowaBibliografia
Abel, Lionel. Metatheatre: A New View of Dramatic Form. New York: Hill and Wang, 1963.
Google Scholar
Baltrušaitis, Jurgis. Le miroir: Essai sur une légende scientifique – Révélations, science-fiction et fallacies. Paris: Seuil, 1978.
Google Scholar
Egan, Robert. Drama within Drama: Shakespeare's Sense of His Art in King Lear, The Winter's Tale, and The Tempest. New York: Columbia University Press, 1972.
Google Scholar
Forestier, Georges. Le théâtre dans le théâtre: Sur la scène française du XVIIe siècle. Genève: Librairie Droz, 1981.
Google Scholar
Forestier, Georges. “La catégorie des ‘comédies des comédiens’ au XVIIe siècle”. L'Information Littéraire, no. 3 (1982): 102-107.
Google Scholar
Forestier, Georges. “Le théâtre dans le théâtre ou la conjonction de deux dramaturgies à la fin de la Renaissance”. Revue d'Histoire du Théâtre, no. 2 (1983): 162–173.
Google Scholar
Homan, Sidney. When the Theater Turns to Itself: The Aesthetic Metaphor in Shakespeare. Lewisburg: Bucknell University Press, 1981.
Google Scholar
Hornby, Richard, Drama, Metadrama, and Perception. London: Associated University Presses, 1986.
Google Scholar
Kowzan, Tadeusz. Théâtre miroir: Métathéâtre de l’Antiquité au XXI siècle. Paris: L'Harmattan, 2006.
Google Scholar
Mersmann, Antonie. Das „Schauspiel im Schauspiel” im französischen Drama des XVII. Jahrhunderts. Münster: Westfälischen Vereinsdruckerei, 1925.
Google Scholar
Nelson, Robert J. Play within a Play: The Dramatist’s Conception of His Art. Shakespeare to Anouilh. New Haven: Yale University Press, 1958.
Google Scholar
Schmeling, Manfred. Das Spiel im Spiel.: Ein Beitrag zur Vergleichenden Literaturkritik. Rheinfelden: Schäuble Verlag, 1977.
Google Scholar
Schmeling, Manfred. Métathéâtre et intertexte: Aspects du théâtre dans le théâtre. Paris: Lettres Modernes, 1982.
Google Scholar
Schöpflin, Karin. Theater im Theater: Formen und Funktionen eines dramatischen Phänomens im Wandel. Frankfurt am Main: Lang, 1993.
Google Scholar
Schwab, Hans. Das Schauspiel im Schauspiel zur Zeit Shakespeares, Wien: Wilhelm Braumüller, 1896.
Google Scholar
Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
Google Scholar
Vieweg-Marks, Karin. Metadrama und englisches Gegenwartsdrama. Frankfurt am Main: Lang, 1989.
Google Scholar
Voigt, Joachim. Das Spiel im Spiel: Versuch einer Formbestimmung an Beispielen aus dem deutschen, englischen und spanischen Drama. Dissertation. Universität Göttingen, 1954.
Google Scholar
Wachowski, Jacek. Performans. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2011.
Google Scholar
Autorzy
Patryk KenckiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5650-6578
doktor nauk humanistycznych, sekretarz redakcji "Pamiętnika Teatralnego" (do 2019), adiunkt w Zakładzie Historii i Teorii Teatru w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, wykładowca Wydziału Aktorskiego Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Prowadzi badania nad historią teatru staropolskiego, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji biblijnej oraz recepcji francuskich komedii. Autor książki: Inspiracje starotestamentowe w dramacie polskiego renesansu (1545-1625) (Warszawa, 2012).
Statystyki
Abstract views: 38PDF downloads: 31
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Patryk Kencki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Patryk Kencki, Molière po nipuańsku, czyli o nieobecności «Mizantropa» na scenach staropolskich , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 1 (2023): Molière: Powroty (z blokiem tematycznym według koncepcji Patryka Kenckiego)
- Patryk Kencki, Wracając do Molière’a: Wprowadzenie , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 1 (2023): Molière: Powroty (z blokiem tematycznym według koncepcji Patryka Kenckiego)
- Patryk Kencki, Polskie ludowe obrzędy świąteczne z perspektywy teatrologicznej , Pamiętnik Teatralny: Tom 65 Nr 1/2 (2016)
- Patryk Kencki, Pourceaugnac – Dreynar – Niedole przybysza , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 3 (2017)
- Patryk Kencki, Nieświeska komedyja Skanarela , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 4 (2017)
