„Melpomeny podrzucone dziecię” oraz „grand monstre”: Porównanie dramatycznej architektoniki dzieł Wojciecha Bogusławskiego «Herminia, czyli Amazonki» oraz «Izkahar, król Guaxary»
Daniel Stachuła
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
Abstrakt
Tekst jest próbą nowego ujęcia problematyki dotyczącej twórczości dramatyczno-muzycznej Wojciecha Bogusławskiego, poprzez wprowadzenie jej w obszar badań operologicznych. W artykule analizowane są wzajemne relacje libretta operowego i melodramatu w twórczości ojca polskiego teatru. Obierając za punkt wyjścia tezę Alberta Giera o paradygmatycznym kształcie libretta operowego i tzw. dramatu otwartego, zastosowano metodę krzyżowej weryfikacji hipotez, która służy uwypukleniu zacierania się granic gatunkowych obu form dramatycznych. Libretto Herminii, czyli amazonek zostaje oświetlone rozważaniami z zakresu poetyki melodramatu, zaś Izkahar, król Guaxary interpretowany jest w perspektywie rozważań librettologicznych. Wyniki prowadzonych badań wskazują na daleko idące podobieństwa obu form dramatycznych na płaszczyźnie strukturalno-ideowej (muzyczność obu form dramatycznych, mozaikowość czasoprzestrzenna, tableau vivant, silna polaryzacja sfer dobra i zła, skutkująca ich personalizacją, modus melodramatyczny, hiperbolizacja stanów emocjonalnych, nadmierna afektacja, lieto fine, pierwowzór epicki, konstruowanie scen zbiorowych, operowanie zbiorowością na scenie), a także filozoficzno-antropologicznej (rozpad paradygmatu klasycznego, „biedermeierowski tragizm”, zanegowanie opozycji zewnętrzne – wewnętrzne, problematyka teodycei).
Słowa kluczowe:
Wojciech Bogusławski, libretto, melodramat, operaBibliografia
Dębowski, Marek. Trzy szkice o aktorstwie tragicznym. Kraków: Universitas, 1996.
Google Scholar
Gier, Albert. Perspektiven der Librettoforschung: Die Gattung Libretto und ihre Theorie. Bochum: Opus, 1998.
Google Scholar
Got, Jerzy. Na wyspie Guaxary: Wojciech Bogusławski i teatr lwowski 1789–1799. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
Google Scholar
Heilman, Robert Bechtold. The Iceman, the Arsonist and the Troubled Agent: Tragedy and Melodrama on Modern Stage. Seattle: University of Washington Press, 1973.
Google Scholar
Just, Klaus Gunther. “Das Opernlibretto als literarisches Problem”. In Marginalien: Probleme und Gestalten der Literatur. München: Francke, 1976.
Google Scholar
Kozłowski, Krzysztof. „Sługa trzech panów: Troisty żywot opery”. W: Opera i dramat muzyczny: Szkice. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2006.
Google Scholar
Lipiński, Jacek. „Aktor i scena w recenzjach teatralnych Towarzystwa Iksów”. Pamiętnik Teatralny 4, z. 2 (1955): 101–132.
Google Scholar
Lipiński, Jacek. „Wojciech Bogusławski w polskiej krytyce teatralnej z lat 1814–1819 (Warszawa i Wilno)”. Pamiętnik Teatralny 3, z. 3/4 (1954): 263–293.
Google Scholar
Lisiecka, Katarzyna. „Z poetyki libretta: Kilka uwag o dramatycznych i epickich walorach dzieła operowego”. W: Horyzonty opery, redakcja Dobrochna Ratajczakowa i Katarzyna Lisiecka. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2012.
Google Scholar
Marquard, Odo. „Człowiek oskarżony i uwolniony od odpowiedzialności w filozofii XVIII stulecia”. W: Rozstanie z filozofią pierwszych zasad: Studia filozoficzne, tłumaczenie Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1994.
Google Scholar
Nowicka, Elżbieta. Omamienie – cudowność – afekt: Dramat w kręgu dziewiętnastowiecznych wyobrażeń i pojęć. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2003.
Google Scholar
Parkitny, Maciej. „O użyteczności kategorii nowoczesności dla badań literackich nad polskim oświeceniem”. Wiek Oświecenia, nr 32 (2016): 29–73.
Google Scholar
Przychodniak, Zbigniew. „Między tragedią a melodramatem”. W: Dramat polski – Interpretacje, Część 1: Od wieku XVI do Młodej Polski, redakcja Jan Ciechowicz i Zbigniew Majchrowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2001.
Google Scholar
Przychodniak, Zbigniew. „W kręgu melodramatu: O nowych publikacjach francuskich i jednej polskiej sprzed półwiecza”. W: Dramat i teatr romantyczny, redakcja Dobrochna Ratajczakowa. Wrocław: Wiedza o kulturze, 1992.
Google Scholar
Pyzik, Teresa. „Kilka uwag o melodramacie”. W: Od tragedii do groteski: Szkice z dziejów pojęć i terminów krytycznoteatralnych, redakcja Eleonora Udalska, 41–62. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1988.
Google Scholar
Raszewski, Zygmunt. Bogusławski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Alojzego Żółkowskiego «możebny nieporządek zakulisowy»”. W: Dramat i teatr postanisławowski, redakcja Dobrochna Ratajczakowa. Wrocław: Wiedza o kulturze, 1992.
Google Scholar
Ratajczakowa, Dobrochna. „Teatrologia i dramatologia”. W: W krysztale i w płomieniu: Studia i szkice o dramacie i teatrze. T. 1. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
Google Scholar
Sengle, Friedrich. „Odnowienie tradycji barokowej i oświeceniowej”. W: Spory o biedermeier, tłumaczenie i opracowanie Jacek Kubiak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Google Scholar
Sobina, Iga. „«Lanassa, wdowa Malabaru» i «Izkahar, król Guaxary», czyli o melodramatach egzotycznych w teatrze Wojciecha Bogusławskiego. Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, z. 20/21 (2010).
Google Scholar
Sokalska, Małgorzata. Opera a dramat romantyczny. Mickiewicz – Słowacki – Krasiński. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/77923.
Google Scholar
Szwankowski, Eugeniusz. „Odnaleziony autograf Wojciecha Bogusławskiego”. Pamiętnik Teatralny 5, z. 1 (1956): 105–111.
Google Scholar
Szwankowski, Eugeniusz. Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799–1814. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1954.
Google Scholar
Autorzy
Daniel StachułaUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
Statystyki
Abstract views: 31PDF downloads: 24
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Daniel Stachuła
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
