Rewolucja francuska a wolność widowisk: Od pełnej liberalizacji do ścisłej kontroli (1789-1793)
Tomasz Wysłobocki
tomasz.wyslobocki@uwr.edu.plUniwersytet Wrocławski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5452-0675
Abstrakt
Ani upadek Bastylii, ani nawet zapisy uchwalonej kilka tygodni później Deklaracji praw człowieka i obywatela nie przyniosły pełnej liberalizacji instytucji teatralnych we Francji. Sceny królewskie strzegły swoich przywilejów i monopoli, które teatrom prywatnym uniemożliwiały swobodę działania i rozwój, a równocześnie same niechętnie angażowały się w dzieło moralnej regeneracji narodu. Pod wpływem nacisków opinii publicznej Zgromadzenie Narodowe w styczniu 1791 uchwaliło dekret o wolności widowisk, na mocy którego każdy obywatel mógł założyć teatr i wystawiać, co zechce, w tym sztuki nieżyjących klasyków, ulubieńców publiczności. Od tej pory to widzowie, a nie cenzorzy kontrolowani przez władcę czy uprzywilejowane trupy aktorskie, mieli decydować o repertuarze. Jednak w coraz bardziej radykalizujących się okolicznościach politycznych, w obliczu nadciągającej wojny i zamieszek ogarniających kolejne departamenty rewolucyjna racja stanu wymagała przywrócenia kontroli nad instytucjami teatralnymi, które przerodziły się w arenę walki zwolenników i przeciwników rewolucyjnych przemian. Istnienie młodej Republiki zależało od stopnia identyfikacji obywateli z jej wartościami, których jednym z najważniejszych nośników stała się scena. Artykuł pozwala prześledzić wybrane elementy tego procesu, wpisując go zarazem w kontekst historyczny, społeczny i polityczny.
Słowa kluczowe:
teatr francuski, rewolucja francuska, patriotyzm, cenzura, oświata, regeneracjaBibliografia
Baecque, Antoine de. La France de la Révolution: Dictionnaire de curiosités. Paris: Tallandier, 2011.
Google Scholar
Baszkiewicz, Jan. Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat: Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993.
Google Scholar
Berthier, Patrick. Le théâtre en France de 1791 à 1828: Le Sourd et la Muette. Paris: Honoré Champion, 2014.
Google Scholar
Bordes, Philippe, and Michel Régis, eds. Aux armes et aux arts! Les arts de la révolution 1789–1799. Paris: Adam Brito, 1988.
Google Scholar
Bourdin, Philippe. Aux origines du théâtre patriotique. Paris: CNRS Éditions, 2017.
Google Scholar
Bourdin, Philippe. „Du théâtre patriotique dans le Paris de l’An II”. In: Fièvre et vie du théâtre sous la Révolution française et l’Empire, edited by Julian Thibaut and Vincenzo De Santis. Paris: Classiques Garnier, 2019.
Google Scholar
Carlson, Marvin. Le théâtre de la Révolution française. Translated by Jules Bréant and Louise Bréant. Paris: Gallimard, 1970.
Google Scholar
Chénier, Marie-Joseph. „Discours préliminaire”. In: Charles IX ou l’École des rois. Paris, 1790. https://www.theatre-classique.fr/pages/pdf/CHENIER_CHARLESIX.pdf.
Google Scholar
Ducis, Jean-François. „Lettre à Monsieur Vallier (1793)”. In: Lettres, edited by Paul Albert. Paris, 1879.
Google Scholar
Ducis, Jean-François. Othello, ou le Maure de Venise. Paris, 1793. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k849451.
Google Scholar
Duby, Georges, ed. Histoire de la France urbaine. Volume 3: La ville classique. Paris: Seuil, 1981.
Google Scholar
Éhrard, Antoinette, and Jean Éhrard. „Brutus à la scène: autour du décret du 2 août 1792”. In: Les Arts de la scène et la Révolution française, edited by Philippe Bourdin and Gérard Loubinoux. Clermont-Ferrand: Presses Universitaires Blaise-Pascal, 2004.
Google Scholar
Furet, François, and Mona Ozouf. Dictionnaire critique de la Révolution française. Volume 4. Idées. Paris: Flammarion, 2007.
Google Scholar
Guilbert, Noëlle, and Jacqueline Razgonnikoff. Le Journal de la Comédie-Française (1789–1799): La comédie aux trois couleurs. Paris: Sides Empreintes, 1989.
Google Scholar
Jouffre, Valérie N., and Béatrice de Andia. Fêtes et révolution. Paris: Délégation à l’Action Artistique de la Ville de Paris, 1989.
Google Scholar
Julian, Thibaut. Un théâtre pour la nation: L’histoire en scène (1765–1806). Lyon: Presses Universitaires de Lyon, 2022.
Google Scholar
Kennedy, Emmet, Marie-Laurence Netter, James P. McGregor, and Mark V. Olsen. Theatre, Opera, and Audiences in Revolutionary Paris: Analysis and Repertory. London: Greenwood Press, 1996.
Google Scholar
Lagrave, Henri. Le théâtre et le public à Paris de 1715 à 1750. Paris, 1792.
Google Scholar
Lilti, Antoine. „Peut-on éduquer le peule?”. L’Histoire, no. 463 (2019): 70–75.
Google Scholar
Marchand, Sophie. „Voltaire et la pensée du public de théâtre”. Cahiers Voltaire, no. 22 (2024): 25–34.
Google Scholar
Martin, Jean-Clément, and Julien Peltier. Infographie de la Révolution française. Paris: Passés Composés, 2021.
Google Scholar
Marseille, Jacques, and Dominique Margairaz. 1790: Au jour le jour. Paris: Albin Michel, 1989.
Google Scholar
Mazeau, Guillaume. „La Révolution, les fêtes et leurs images: Spectacles publics et représentation politique (Paris, 1789–1799)”. Images Re-vues. Histoire, anthropologie et théorie de l’art, hors-série, no. 6 (2018). https://doi.org/10.4000/imagesrevues.4390.
Google Scholar
Mercier, Louis-Sébastien. Du théâtre, ou le nouvel essai sur l’art dramatique. Amsterdam, 1773. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1085189.
Google Scholar
Mosakowski, Marek. Sztuki w służbie terroru: O rewolucji w kulturze francuskiej w latach 1792–1794. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021.
Google Scholar
Ozouf, Mona. Święto rewolucyjne 1789–1799. Tłumaczenie Andrzej Siemek. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2008.
Google Scholar
Razgonnikoff, Jacqueline. „Les Théâtres nationaux à l’écoute de la vie du peuple: créations et réactions, d’une scène à l’autre (Théâtre de la Nation et Théâtre de la République)”. Studi Francesi 57, no. 169 (2013): 27–39. https://journals.openedition.org/studifrancesi/3277.
Google Scholar
Rougemont, Martine de. La vie théatrele en France au XVIIIe siècle. Paris: Honoré Champion, 2001.
Google Scholar
Sajous D’Oria, Michèle. Bleu et or: La scène et la salle en France au temps des Lumières 1748–1807. Paris: CNRS Éditions, 2007.
Google Scholar
Souchal, François. Wandalizm rewolucji. Tłumaczenie Paweł Migasiewicz. Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos, 2016.
Google Scholar
Tarin, René. Le théâtre de la Constituante ou l’école du peuple. Paris: Honoré Champion, 1998.
Google Scholar
Tissier, André. Les spectacles à Paris pendant la Révolution: Répertoire analytique, chronologique et bibliographique. Volume 1–2. Genève: Droz, 1992 and 2002.
Google Scholar
Yon, Jean-Claude. Une histoire du théâtre à Paris: De la Révolution à la Grande Guerre. Paris: Flammarion 2012.
Google Scholar
Autorzy
Tomasz Wysłobockitomasz.wyslobocki@uwr.edu.pl
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-5452-0675
Tomasz Wysłobocki - romanista, literaturoznawca, historyk teatru, adiunkt w Zakładzie Literatury i Kultury Francuskiej w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w literaturze i kulturze francuskiej oraz historii społecznej okresu oświecenia i rewolucji, koncentruje się przede wszystkim na historii kobiet, a także na teatrze jako zwierciadle przemian społecznych, politycznych i ideologicznych.
Statystyki
Abstract views: 4PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Tomasz Wysłobocki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
